سرچشمه های اندیشه خیامی در شعر شاعران از آغاز تا قرن پنجم

برای شناخت اندیشه های خلاقی که به نوعی در فرهنگ و تمدن و ادبیات ما دارای تأثیری به سزا بوده و هرکدام از آن ها باعث خلق شاهکارهای ارزنده شده اند، نخست به شناخت و بررسی پیشینه ی خود وفقِ منابع موثق نیازمندیم، منابعی که اکثر محققین آن را تأیید کرده باشند. حکیم عمر خیّام نیز یکی از مفاخر ملّی ماست که علاوه بر اشتهار ِدر علومی چون ریاضیات و نجوم در سلک شاعری و ادب فارسی نیز از بزرگ ترین رباعی سرایان ایران است که درباره ی مقام علمی و هنر شاعری او بالغ بر دو هزار کتاب و مقاله وجود دارد که چاپِ رباعیات او توسط شاعر انگلیسی «فیتزجرالد» اهمیّت اندیشه ی وی در سطح جهانی را نشان می دهد. برای عملی ساختن چنین امری یعنی «شناخت و شکل گیری اندیشه خیّام» و تأثیر شاعران و اندیشمندان قبل از وی در راستای این ساختار ارزنده ابتدا به مطالعه ی آثار و آراء فلاسفه ای چون اپیکور فیلسوفِ بنام یونانی و همچنین مطالعه ی اوضاع فرهنگی و اجتماعی دوره ساسانیان به ویژه عصر انوشیروان و تفکّر مردمان آن روزگار اعمّ از تأثیر دین زردشت، پیدایش زروانیان و ظهور فلسفه ی نوافلاطونی پرداخته و همچنین نگاهی ویژه داشته ایم به چگونگی آمیزش و تلفیق افکار و فرهنگ یونان زمین با فرهنگ این مرزوبوم و تأثیر متقابلی که هر یک بر دیگری داشته اند و سپس مقایسه نقاط اشتراک و اختلاف شخصیت و افکار خیّام با شعرای پیش از خود را سنجیده ایم، از رودکی و فردوسی و ناصرخسرو و... گرفته تا شاعر عرب ابوالعلا معرّی که در این راستا نقش او و فردوسی در شکل گیری اندیشه های خیّام از سایرین پررنگ تر بوده است. در این مقایسه سعی شده تا دغدغه های مشترک خیّام و بزرگان قبل از وی را که عمدتاً در خصوص مسائلی همچون راز آفرینش، مرگ وزندگی، حیرت در کائنات، از کجا آمدن و به کجا رفتن، جبر، قضا و قدر، اغتنام اوقات، شاد خواری، میگُساری و غیره وجود دارد مورد مطالعه و بررسی قرار داده و نمونه هایی از اشعارِ هر یک را ذکر نماییم.