بررسی مبانی و شیوه های تفسیری ماتریدی

تفسیر عبارت است از تبیین مراد استعمالی آیات قرآن و آشکار کردن مراد جدی خداوند بر اساس قواعد ادبیات عرب و اصول عقلائی محاوره. • تأویل که به معانی گوناگون استعمال شده، مشترک لفظی بوده، اصطلاحاً به معنای باطنی لفظ که در طول معنای ظاهری باشد اطلاق می شود، لذا معانی عام انتزاع شده از آیات که احیاناً از آن به «بطن» تعبیر می شود از انواع تأویل است. • علم تفسیر که آغاز آن از عصر رسالت بوده فراز و نشیبهای فراوانی را طی نموده است. در بستر تاریخ و تطور علم، دانشمندان با روش ها و گرایش های گوناگونی به تبیین و تفسیر قرآن پرداخته اند که روش نقلی، عقلی و گرایش کلامی ، فقهی، فلسفی از جمله آنها است. • در قرن چهارم هجری با انگیزه اصلاح و میان روی و دوری از افراط و تفریط های اهل حدیث و معتزله دو دانشمند در دو نقطه جهان اسلام ظهور کردند که بعد ها دو مکتب کلامی به آنها منتسب گردید. یکی ابوالحسن اشعری، دیگری ابو منصور ماتریدی بود. •ماتریدی در زمینه های کلام، تفسیر، فقه بخصوص در کلام در زمینه منابع معرفت و در تفسیر در باره استفاده از روش عقلی از سابقین و از صاحب نظران محسوب می شود که در اهل تسنن تا عصر او سابقه نداشته است. • تأسیس فرقه کلامی ماتریدیه، پرورش شاگردان صاحب نظر، به جای گذاشتن آثار فراوان از نکات قابل ذکر در باره ماتریدی است. •با مقایسه اجمالی میان ماتریدیه و امامیه می توان نقاط مشترک فراوانی در مبانی و اصول دو مذهب بدست آورد که حسن و قبح عقلی، لزوم معرفت عقلی خداوند، مختار بودن انسان و تفسیر صفات خبری در علم کلام ؛ و استفاده از روش تفسیر عقلی در کنار روش های نقلی، قائل به جواز تفسیر، قائل شدن به جواز تأویل و حمل آیه بر خلاف ظاهر در مواردی از جمله آنهاست. • مهمترین مبانی تفسیری ماتریدی عبارت است از: حجیت ظواهر قرآن، عدم تحریف قرآن، حجیت خبر واحد در آیات الاحکام و عدم حجیت آن در آیات اعتقادی ، جواز تفسیر و تأویل، قائل شدن به تفویض برخی آیات، وجود مجاز، کنایه و استعاره در قرآن کریم. •مهمترین منابع تفسیری او عبارت است از : قرآن کریم، عقل سلیم، احادیث پیامبر اکرم(ص)، روایات محدودی از اهل بیت(ع) اقوال صحابه و تابعین، اقوال دانشمندان و مفسران سابق خود. • با توجه به منابع مورد استفاده ماتریدی، روش های تفسیری او عبارتند از : روش تفسیر قرآن به قرآن، روش تفسیر روایی که شامل احادیث پیامبر اکرم(ص)، اهل بیت(ع) و اقوال صحابه و تابعین می شود و روش تفسیر عقلی و اجتهادی. •با توجه به تخصص ماتریدی در علم کلام ، مهمترین گرایش تفسیری او، گرایش کلامی است که در جای جای تفسیر خود نظرات فرق مشهور زمان خویش را نقد و بررسی کرده است. در مرحله دوم از گرایش فقهی استفاده کرده است که در آن سعی می کند دیدگاه های فقهی مذهب خود را با بهره مندی از آیات قرآن به اثبات برساند.