اثرات نوع تغذیه نیتروژن و تنش شوری بر رشد، میزان ترکیبات نیتروژنه و موسیلاژ گیاه اسفرزه (plantago ovata forsk)

اسفرزه یکی از گیاهان دارویی مهم ایران است که کاشت آن بیشتر در زمین¬های نسبتاً شور انجام می¬شود. نوع تغذیه نیتروژن گیاهان می¬تواند در مقاومت آنها به شوری تأثیر زیادی داشته باشد. هدف از این پژوهش یافتن راهی برای کاهش اثرات زیانبار شوری بر رشد و میزان موسیلاژ بذر گیاه اسفرزه با استفاده از نوع تغذیه نیتروژن بود. آزمایش بهصورت فاکتوریل و در قالب طرح کاملاً تصادفی در چهار تکرار در محیط کشت شنی و در گلخانه انجام شد. تیمارهای آزمایش شامل سه سطح شوری صفر، 100 و 200 میلی¬مولار کلریدسدیم و سه نوع تغذیه نیتروژن از منبع نیترات، آمونیوم و ترکیب نیترات+¬آمونیوم بود. شوری سبب کاهش رشد، میزان اسیدهای آمینه، پروتئین، کلروفیل، درصد ازت، نیترات و فعالیت آنزیم نیترات ردوکتاز در گیاهان شد که این امر با توجه به انباشتگی یونهای سدیم و کلر و کاهش یون پتاسیم منطقی به نظر می¬رسد. بعلاوه با کاهش رشد تحت شوری طول سنبله، تعداد دانه در گلدان، وزن هزاردانه، شاخص تورم بذر و درصد موسیلاژ گیاه اسفرزه نیز کاهش یافت. در شرایط فاقد شوری بالاترین وزن خشک، غلظت پتاسیم، اسیدهای آمینه، طول سنبله و تعداد دانه در گلدان در تیمار آمونیوم به تنهایی مشاهده شد. تحت تنش شوری گیاهان تیمار شده با آمونیوم حساس¬ترین و گیاهان تغذیه شده با نیترات مقاوم¬ترین گیاهان به شوری بودند، به طوری که وزن خشک ریشه و وزن خشک کل گیاهان تغذیه شده با نیترات بالاتر و در گیاهان تغذیه شده با آمونیوم به تنهایی کمتر بود. تراکم یون¬های سدیم و کلر در گیاهان تغذیه شده با آمونیوم تحت شوری بیشتر و تراکم پتاسیم کمتر از دو تیمار دیگر نیتروژن بود. لذا سمیت این یون¬ها میزان اسیدهای آمینه و پروتئین¬ها را در تیمار آمونیوم نسبت به دو تیمار دیگر نیتروژن بیشتر کاهش داد و در نتیجه رشد رویشی کمتر وزن هزار دانه، میزان موسیلاژ و شاخص تورم بذر نیز کمتر شد. تیمارهای نیترات و نیترات به همراه آمونیوم تحت تنش شوری، به لحاظ انباشتگی کمتر یون¬های سمی سدیم و کلر، و بالاتر بودن یون پتاسیم، سمیت کمتر و در نتیجه کلروفیل، اسیدهای آمینه، پروتئین و درصد ازت بالاتر داشتند. این امر منجر به رشد بهتر و افزایش وزن هزار دانه و درصد موسیلاژ در این تیمارها شد. این نتایج نشان می¬دهد که استفاده از کود آمونیوم می¬تواند حساسیت اسفرزه به شوری را افزایش دهد و به کاهش رشد و عملکرد این گیاه منجر شود.