امر قدسی در ریگ ودا

امر مقدس در متون مقدسه هندوان به¬عنوان اسناد مهم دینی و تاریخی، نمودهای برجسته و متنوعی دارد. ریگ¬ودا یکی از متون شروتی است که در آن تجلیات امر قدسی ایزدان و غیرایزدان ذکر شده است. به نظر می¬رسد منشأ قداست¬بخشی به امور در ریگ¬ودا، هیبت و حس خشیّت است که خود در اثر مواجهه مستقیم با پدیده¬های طبیعی شگرف و تامّل درباره آنها و به حکم سودمندی یا زیان¬بخشی است. خدایان مورد خطاب سرودهای ریگ¬ودا، صور فردیت¬یافته امر قدسی¬اند و هر یک تصویر و توصیف جداگانه و اشکال متفاوتی از پدیده طبیعی را در ذهن فرزان? ودایی (ریشی) به وجود می¬آورند. این خدایان با آنکه هریک خویشکاری و هویتی متفاوت از دیگری دارد؛ اما در بسیاری از موارد مکمّل همدیگرند. بر اساس این پژوهش که با استفاده از شیوه تحلیلی با استناد به منابع کتابخانه¬ای فراهم آمده، مجلای قداست در ریگ¬ودا هم شامل خدایان عناصر طبیعت همچون باد (وایو) و آتش (آگنی) است و هم شامل خدایان انتزاعی و مجرد مثل ویشوکرمن و پرجاپتی. در سرودهای ریگ¬ودا، انواع ایزدان و ایزدبانوان، خدایان دوتایی، خدایان گروهی، موضوعات حیوانی و غیرحیوانی و نیز فرزانگان و قهرمانان اساطیری به عنوان تجلیّات قداست ستوده ¬شده¬اند؛ همچنین در این متن، دیوان که قداست اهریمنی را شکل می¬دهند و دشمنان هم خدایان به ویژه ایندرا و انسان¬ها هستند، از تجلیّات امر مقدس¬اند. این خدایان هر اندازه پویاتر و فعّال¬تر باشند، بر قداست¬شان افزوده می¬شود و متعاقب آن، سرودهای بیشتری را به¬خود اختصاص می¬دهند. در مقابل، خدایانی که دور از مردم و بی¬اعتنا به معیشت روزانه و در نهایت، دست نیافتنی هستند، به تدریج قداست از آنها سترده می¬شود و جای خود را به خدایی دیگری می¬دهند. بعلاوه خدایان به عنوان نمودهای قداست، دارای تصاویر انسان¬شکل¬انگارانه، دارای تعاملات خویشاوندی، خویشکاری¬های ویژه، وجه قداست و برخوردار از اسطوره¬شناسی مخصوص به خود هستند. در ریگ¬ودا سیر خطی و تکاملی از مفهوم و تجلیات امر قدسی نیز وجود دارد و روند تکاملی آن از ظاهر به باطن، از امور عینی به ذهنی و از کثرت به وحدت می¬باشد؛ چنانکه با مقایسه سرودهای متقدم و متأخر ودا می¬توان این نکته را دریافت.