بررسی انتقادی دیدگاه های متفکرین غربی قرن بیستم پیرامون سرمدیت خداوند

یکی از مباحث مهم فلسفه دین معاصر غربی، سرمدیت خداوند و چگونگی ارتباط او با جهان زمان مند می باشد. تا پیش از قرن اخیر، عمده گرایش اندیشمندان خداباور توحیدی به بی زمانی خداوند بود، اما امروزه زمان مندی خداوند به خاطر هم خوانی با کتاب مقدس پیروان بیشتری دارد. البته در مقابل نقدهای این گروه بر بی زمانی، برخی متفکرین تقریرهای جدید از دیدگاه سنتی مانند سرمدیت استمراری، شبه زمان مند و نگرش غیر استمراری به آن را مطرح کرده اند. دسته ای نیز نگاهی جامع گونه به این مسئله دارند و با تفسیر خاص خویش خداوند را هم بی زمان و هم زمان مند قلمداد می کنند. در هر حال، نقطه مشترک همه این گرایش ها، مبنا بودن ماهیت ایستایی-پویایی زمان برای آن ها است که در بیان نگرش ها از ویژگی های این دوجنبه زمان استفاده کرده اند. البته نباید از نقش فیزیک نوین در این نظریات غافل بود. مهم ترین ادله پیروان فرازمانی، کمال وجودی خداوند، مخلوق بودن زمان و رفع شدن چالش علم پیشین الهی و اختیار انسان می باشد. علم خداوند به زمان حال و فاعلیت او در جهان نیز، دلایل گرایش به زمان مندی هستند و مورد تأیید نظریه های جامع هم می باشند. البته جامع گراها تفسیر و یا نحوه ای خاص از بی زمانی را نیز به خداوند نسبت می دهند. اگر براساس فلسفه اسلامی به مسئله بنگریم، خداوند، بی زمان و سرمدیت وصفی عدمی است که از مقایسه او با جهان زمان مند انتزاع می شود. در فلسفه اسلامی، جهانِ مادی -و زمان به عنوان بخشی از آن-، قدیم است. وجود زمان با حرکت و تغییر گره خورده که البته در این تغییر، ثبات دارد. ولی ذات خداوند ثابت است و در هرگونه تفسیر و تعبیر از ذات او باید تغییرناپذیری او را ملاحظه کرد. یکی از این ملاحظات تفکیک میان ذات و فعل و صفات مربوط به آن ها است. هر گونه تغییر و تحولی، منسوب به مقام فعل او می شود، در عین اینکه ذات او سرمدی باقی می ماند.