بررسی سازوکار نظارتی طرح upr در شورای حقوق بشر در ارتباط با رعایت حقوق بشر توسط کشورها

سازمان ملل در طول دوران حیات خود از راهکارهای متفاوتی برای بهبود وضعیت حقوق بشر استفاده کرده است. یکی از این مکانیسمها بررسی دورهای و جهانی حقوق بشر در کشورها است که سازوکار نظارتی فراگیر بوده به منظور بررسی و ارزیابی وضعیت حقوق بشر کشورها در ساختار شورای حقوق بشر گنجانده شده است. این سازوکار، مبتنی بر گفتگو و همکاری بوده، مهمترین ابزار نظارتی شورای حقوق بشر است و عاملی مهم و تاثیرگذار در جهت تضمین ارتقاء و حمایت بینالمللی از حقوق بشر به حساب میآید. بر این اساس، وضعیت حقوق بشر همه کشورها با یک رفتار برابر و فارغ از برخوردهای گزینشی و سیاسی و براساس مسئولیتپذیری کشورها در مقابل کاستیهای خود، و برمبنای اطلاعات قابل اتکاء مورد بررسی و ارتقا قرار خوهد گرفت. به این ترتیب، مطابق با یک برنامه منظم دورهای میتوان تعهدات و پایبندیهای حقوق بشری تمام 192 کشور جهان را هر چهار سال یک بار مورد بررسی و ارزیابی قرار داد. در کمیسیون حقوق بشر سابق، تنها وضعیت تعداد اندکی از کشورها در کمیسیون حقوق بشر مورد بررسی قرار گرفته و این کمیسیون به عنوان برای اعمال فشار ابزاری قدرتهای بزرگ علیه تعدادی از کشورها مورد استفاده قرار میگرفت. حال آنکه در سند نهادسازی شورای حقوق بشر، اصول حاکم بر سازوکار بررسی دورهای و جهانی و نحوه عملکرد آن، به وضوح مورد توجه قرار گرفته و انتخاب کشورها برای بررسی در چارچوب سازوکار بررسی دورهای و جهانی برای اولین دوره چهار ساله براساس قرعهکشی انجام شده است. مهمترین نقاط قوت این مکانیسم این است که وضعیت حقوق بشر را در کلیه کشورها مورد بررسی داده و تمامی مصادیق حقوق بشر را در بر میگیرد. همچنین امکان مشارکت سازمانهای غیردولتی را فراهم آورده و فرصت ارائه توصیه از سوی کشورهای مختلف را ایجاد مینماید. از این رو، گام بزرگی در راستای افزایش مشارکت جهانی بر حقوق بشر به شمار میرود. با این وجود، محدودیت زمانی سخنرانان در نقد عملکرد کشور مورد بررسی، تعدد توصیهها که ناگزیر امکان پیگیری موثر را کاهش میدهد و وجود حق رد کردن توصیهها از نقاط ضعف عمده این مکانیزم به شمار میروند. علاوه بر این، عدم وجود ضمانت اجرایی خاص برای اجرای توصیهها بزرگترین نقطه ضعف آن میباشد که امید میرود در گذر زمان و طی جلسات آتی و توجه به توصیههای ارائه شده در این پژوهش، تدریجاً راهکارهایی برای کاهش این نقاط ضعف ارائه شده و امکان ایفای نقش موثر این مکانیسم افزایش یابد.