بررسی نیاز رویشگاهی و خصوصیات جنگل شناسی زبان گنجشک (fraxinus rotundifolia) در جنگل های استان کهگیلویه و بویراحمد

نگرش به جنگل از دیدگاه توسعه¬ی پایدار، لزوم حفظ گونه¬های درختی را به¬عنوان ذخیره¬گاه های ژنتیکی در اولویت قرار می¬دهد. از این¬رو شناسایی و بررسی نیازهای رویشگاهی و خصوصیات جنگل¬شناسی گونه های جنگلی یکی از گام¬های موثر در جهت توسعه¬ی پایدار می باشد. یکی از گونه های مهم جنگلی استان کهگیلویه و بویراحمد زبان¬گنجشک (fraxinus rotundifolia) می باشد که دارای ارزش¬های حفاظتی و زیست¬محیطی فراوانی می باشد. هدف از انجام این تحقیق ارزیابی نیازهای رویشگاهی و پارامترهای جنگل¬شناسی این گونه در جنگل های استان می باشد. برای این منظور ابتدا طی انجام بازدیدهای صحرایی و جنگل گردشی، مناطق پراکنش گونه¬ی زبان¬گنجشک در جنگل¬های استان کهگیلویه و بویراحمد مورد شناسایی قرار گرفت. سپس در جنگل های اطراف یاسوج و با اطمینان از حضور گونه مورد نظر، سه رویشگاه شامل سپیدار، وزگ و ماه پرویز انتخاب شد. در منطقه سپیدار 20 قطعه نمونه، در منطقه وزگ 25 قطعه نمونه و در منطقه ماه پرویز 22 قطعه نمونه و در مجموع تعداد 67 قطعه نمونه 1000 متر مربعی به روش نمونه برداری انتخابی اندازه گیری شد. در هر یک از پلات¬های اصلی تعداد درختان و درختچه ها به تفکیک گونه، قطر برابر سینه، قطر در ارتفاع 50 سانتی¬متری، ارتفاع کل، طول تنه، ارتفاع تاج، قطر حداکثر و حداقل تاج و تعداد جست درختان و درختچه ها ثبت شدند. همچنین در هر پلات مشخصه های فیزیوگرافی رویشگاه مانند شیب با استفاده از شیب سنج سونتو، جهت جغرافیایی با استفاده از قطب نما و ارتفاع از سطح دریا با استفاده از آلتیمتر برداشت شد. به منظور مطالعه¬ی وضعیت تجدیدحیات نیز از میکرو¬پلات دایره ای به مساحت دو آر (به شعاع 98/7 متر) واقع در مرکز پلات اصلی استفاده گردید. جهت انجام مطالعات خاک در رویشگاه های مورد نظر، در هر رویشگاه تعداد چهار پلات به طور تصادفی انتخاب و در هر پلات نمونه خاک از عمق 20-0 سانتی متری تهیه گردید. نتایج نشان داد که از لحاظ کلیه پارامترهای جنگل¬شناسی گونه زبان¬گنجشک بین سه منطقه فوق اختلاف معنی دار آماری در سطح (001/0>p) وجود دارد. بطوری که باستثناء تعداد جست که مقدار آن در رویشگاه وزگ بیشتر بود، مقدار سایر پارامترها در رویشگاه ماه¬پرویز بیشتر بود. با ارزیابی مجموع رویشگاه های مورد مطالعه و اندازه گیری 1099 اصله درخت مشخص شد که در رویشگاه های سپیدار، وزگ و ماه پرویز به ترتیب تعداد 8، 9 و 9 گونه درختی و درختچه ای در ترکیب آنها حضور دارند. در سه رویشگاه مورد مطالعه بین طبقات ارتفاعی، شیب و جهات جغرافیایی از نظر حضور پایه های زبان¬گنجشک اختلاف وجود داشت. بطوری که در منطقه سپیدار بیشترین فراوانی زبان¬گنجشک مربوط به طبقه ارتفاعی 2250-2150 متر از سطح دریا، شیب های 30-5 درصد و جهت شمالی بود. در منطقه وزگ بیشترین فراوانی این گونه در طبقه ارتفاعی 2300-2150 متر از سطح دریا، شیب 30-5 درصد و جهت شمالی بود. در منطقه ماه¬پرویز نیز بیشترین فراوانی در طبقه ارتفاعی 2500-2400 متر از سطح دریا ، شیب 25-5 درصد و جهت شمالی بود. تأثیر عوامل فیزیوگرافی روی پارامترهای جنگل¬شناسی در سه رویشگاه معنی¬دار بود. نتایج حاصل از همبستگی اسپیرمن بین پارامترهای رویشی درختان زبان گنجشک با عوامل فیزیوگرافی در رویشگاه سپیدار نشان داد که با افزایش شیب دامنه، ارتفاع کل درخت و قطر برابر سینه کاهش معنی¬داری داشتند، همچنین در رویشگاه وزگ، سطح تاج درخت با ارتفاع از سطح دریا همبستگی منفی و معنی¬دار و ارتفاع تنه با جهت دامنه همبستگی مثبت و معنی¬داری نشان داد. در رویشگاه ماه پرویز نیز همبستگی بین ارتفاع کل درخت با جهت دامنه معنی¬دار و منفی بود. نتایج آنالیز واریانس و مقایسه میانگین عناصر خاک در سه رویشگاه مورد مطالعه نشان داد که از لحاظ صفات درصد آهک، پتاسیم و فسفر بین سه رویشگاه تفاوت معنی¬داری وجود دارد به نحوی که مقدار درصد آهک و مقدار فسفر در رویشگاه وزگ بیشتر از دو رویشگاه سپیدار و ماه¬پرویز بوده است اما مقدار پتاسیم در رویشگاه ماه¬پرویز بیشتر از دو رویشگاه دیگر بود. نتایج زادآوری گونه زبان-گنجشک نشان داد که میانگین تعداد در هکتار زادآوری این گونه در منطقه سپیدار 80 اصله ، در منطقه وزگ تعداد 110 اصله و در منطقه ¬ماه¬پرویز 20 اصله در هکتار بوده است، که سهم بیشتری از تجدیدحیات در عرصه جنگل منشاء غیرجنسی دارد و نهال¬ها اکثراً شاخه¬زاد هستند. نتایج آنالیز واریانس نشان داد که تمامی پارامترهای مورفولوژیکی و درصد زیست پذیری بذر زبان¬گنجشک، در بین سه جمعیت از لحاظ آماری دارای اختلاف معنی دار هستند. به طوری که از لحاظ اکثر صفات مورفولوژیکی بذر جمعیت سپیدار از مقادیر بیشتری برخوردار بود. کمترین مقدار زیست پذیری بذر با مقدار 82 درصد متلق به بذور با مبداء ماه پرویز بود. بر اساس نتایج به دست آمده از این تحقیق می¬توان نتیجه¬گیری کرد که گونه زبان¬گنجشک یکی از گونه های پرنیاز می¬باشد که در جنگل¬های استان کهگیلویه و بویراحمد اکثرا در ارتفاعات بالاتر از 2150 متر از سطح دریا، جهات شمالی و شیب های پایین حضور دارد. ضمن اینکه زیست¬پذیری بذر آن بالا بوده و شانس استقرار آن در عرصه را زیاد می کند. اما نتایج زادآوری این گونه در عرصه مغایر با این بوده است که احتمالا به دلیل وجود خواب بذر این گونه می باشد که جوانه زنی آن را با مشکل مواجه می کند