بررسی فلزات سنگین در گرد و غبار خیابان در شهر مسجد سلیمان

گرد و غبار خیابان یکی از مهم ترین شاخص های منعکس کننده ی وضعیت آلودگی در محیط زیست شهری است. ذرات ریز گرد و غبار خیابان به طور ویژه ای حاوی فلزات سنگین است که یک منبع آلودگی برای فلزات سمی در محیط زیست شهری محسوب می شود. این فلزات تأثیر قابل ملاحظه ای بر روی کیفیت اکولوژیکی دارند. فلزات سنگین انسان زاد در محیط زیست می تواند ناشی از پدیده ی شهری شدن و صنعتی شدن باشد که نتیجه آن افزایش ورود آلایند ها به جو است. شهر مسجد سلیمان اولین شهر نفت خیز ایران و در شمال شرق استان خوزستان واقع شده است. این شهر دارای آلودگی های زمین زاد (چشمه های نفتی و گاز)، فعالیت های نفتی، احتراق نفت و گاز، صنایع و ترافیک بوده به همین دلیل ارزیابی زیست محیطی در این شهر حائز اهمیت است. به منظور پایش و مدیریت آلودگی های موجود، طی شرایط آب وهوایی خشک یازده نمونه از گرد و غبار خیابان از ایستگاه های مختلف در سطح شهر و یک نمونه به عنوان نمونه زمینه(شاهد) جمع آوری و آماده سازی گردید و سپس توسط روش icp-oes آنالیز شدند و همچنین جهت بررسی اندازه ذرات، نمونه ها توسط دستگاه آنالیز اندازه ذرات آنالیز شد و هدایت الکتریکی و قلیائیته نمونه ها توسط ecمتر و phمتر اندازه گیری گردید. نتایج نشان داد که غلظت فلزات سنگین در نمونه های گرد وغبار نسبت به نمونه زمینه و پوسته بالایی به جز برای سه فلز آهن، منگنز و کبالت بالاتر بوده است. منابع احتمالی فلزات آلاینده مورد بررسی توسط آنالیزهای چند متغیره مانند تحلیل مولفه های اصلی(pca) ، آنالیز خوشه ای (ca) و ضریب همبستگی پیرسون شناخته شده اند. علاوه بر این فاکتورهایی نظیر شاخص زمین انباشت (igeo) ، شاخص آلودگی(pi) ، شاخص آلودگی یکنواخت(ipi)،فاکتور غنی شدگی(ef) و شاخص خطر زیستی فلزات (er) و خطر زیستی مجموعه فلزات(ri) جهت تعیین درجه آلودگی فلزات سنگین در گرد وغبار خیابان در شهر مسجد سلیمان ارزیابی شدند. شاخص آلودگی (pi) بیانگر سطح بالایی از آلودگی نمونه ها به برخی فلزات سنگین تا سطح آلودگی شدید سایر نمونه ها به فلزات دیگر است. شاخص زمین انباشت(igeo) بیانگر آلودگی متوسط تا شدیدا آلوده برخی نمونه ها به pb، cd ، cu و zn و برای سایر نمونه ها عدم آلودگی تا آلودگی متوسط نشان می دهد. فاکتور غنی شدگی(ef) برای اکثر فلزات در رده ی حداقل آلودگی تا آلودگی قابل توجه قرار دارد و بیش ترین مقدار غنی شدگی به فلزات pb، zn و cu با آلودگی قابل توجه تعلق دارد. شاخص خطر زیستی فلزات (er) از خطر زیستی پایین تا خطر زیستی بالا برای برخی فلزات متغیر بوده و خطر زیستی مجموعه فلزات(ri) برای تمام نمونه ها بالا و تنها برای دو نمونه خیلی بالا بوده است. نتایج حاصل از ضریب همبستگی پیرسون، تحلیل مولفه های اصلی(pca) و آنالیز خوشه ای (ca) نشان می دهدکه منطقه عمدتا" تحت تأثیرآلودگی های نفتی، ترافیک و فعالیت های صنعتی قرار دارد. بین بیش تر فلزات ضریب همبستگی خوب تا خیلی خوب وجود دارد.. ph تمام نمونه ها قلیایی بوده و اندازه ی غالب نمونه های گرد و غبار خیابان از رس تا ماسه متوسط متغیر بوده بنابراین با توجه به تمرکز فلزات سنگین در ذرات دانه ریز، رس می تواند به عنوان میزبانی خوب برای تمرکز و تجمع فلزات سنگین عمل کند.