پژوهشی در باستان شناسی منطقه حوضدار سیستان

محوطه¬ی تاریخی حوضدار واقع در 62 کیلومتری جنوب غربی شهرستان زابل، درگذشته در دلتای یکی از شاخه¬های پر آب "رود بیابان" معروف به شاخه رامرود، قرار داشته است. این منطقه در دوران اشکانی و ساسانی و همچنین از قرون میانه اسلامی تا اوایل دوره¬ی قاجار مسکونی بوده و درنهایت بر اثر تغییر مسیر رودخانه هیرمند متروک گردیده است. مهم ترین آثار و شواهد باستان شناسی برجای مانده در منطقه حوضدار بقایای شهری متشکل از بناهای کوچک و بزرگی می¬باشد که با توجه به شواهد امر متعلق به دوران متأخر اسلامی می¬باشد و شامل انواع بناها ازجمله ارگ، آسباد، منازل مسکونی، مقابر و ... می¬شود که از تراکم و تنوع قابل توجه¬ای برخوردار است. با توجه به جایگاه ارزشمند این منطقه در تاریخ و باستان شناسی سیستان، متأسفانه تاکنون پژوهشی مستقل و جامع در مورد معماری و باستان شناسی این منطقه صورت نگرفته است. لذا بررسی باستان شناختی حوضدار، یکی اولویت¬های باستان¬شناختی سیستان می¬باشد. در این پژوهش که براساس هدف از نوع تحقیقات بنیادی و از نظر ماهیت و روش از نوع تحقیقات تاریخی است، سعی بر آن بود که به بررسی ساختار شهری و معماری حوضدار پرداخته شود و نتایج حاصل از آن همراه شواهد تاریخی مورد مطالعه قرار گیرند و در نهایت نسبت به گاهنگاری نسبی آن براساس داده¬های سفالی اقدام گردد. طی پژوهش صورت گرفته بیش از بیست بنای تاریخی در منطقه حوضدار شناسایی و معرفی گردید که در فضایی به وسعت 5/2 کیلومترمربع با جهت ساختاری شمال غربی - جنوب شرقی گسترش یافته اند. هرچند نمونه سفال¬های سطحی موجود در این منطقه بازه¬ی زمانی از قرن شش هجری قمری تا اوایل دوران قاجار را شامل می شود؛ لیکن با توجه به شواهد معماری، اکثر ابنیه این منطقه متعلق به دوران صفویه می¬باشند. به عبارت دیگر بقایای فعلی این شهر تاریخی متعلق به دوران صفویه است که محل استقرار حاکمان محلی جهت اداره و نظارت بر منطقه بوده است که در اوایل دوران قاجار و با توجه به تغییر مسیر رودخانه عظیم هیرمند و خشک شدن شاخه رامرود، متروک گردیده است. واژگان کلیدی سیستان، شهر حوضدار، معماری سنتی، بررسی باستان شناختی، دوران متأخر اسلامی.