اوضاع اجتماعی و فرهنگی ایران از سقوط شاه سلطان حسین صفوی تا تاجگذاری آقا محمدخان قاجار(با تکیه بر سفرنامه های خارجی)

چکیده پژوهش حاضر درباره اوضاع اجتماعی و فرهنگی کشور از دوران سقوط صفویه تا به قدرت رسیدن دودمان قاجار با تکیه بر سفرنامه های خارجی می باشد.بررسی این سفرنامه ها از آن جهت اهمیت می یابد که در مقطع زمانی خاصی نگارش یافته اند؛چرا که کمتر کسی از ایران عصر آشوب دیدن کرده است.نگارش سفرنامه و سفرنامه نویسی که حاصل مطالعات و تحقیقات سیاح یا سفیر در زمینه های مختلف می باشد؛از قدمت بالایی برخوردار است اما اوج آن را می توان مربوط به دوران حاکمیت صفویه در کشوردانست.چرا که شرایط و اوضاعی که در این دوران بر کشور حاکم شده بود؛سیل سفرا و سیاحان را به کشور سرازیر کرد.اما پس از سقوط صفویه،شرایط به کلی تغییر کرد و اوضاع اجتماعی و فرهنگی دچار آسیب های فراوانی از جهات گوناگون اجتماعی،فرهنگی،سیاسی،اقتصادی شد.بررسی تحولات اجتماعی و فرهنگی ایران در این مقطع زمانی با توجه به رویکرد سیاحان اروپایی که با اهداف و دیدگاههای گوناگون قدم به ایران گذاشتند؛ازمهمترین اهداف این پژوهش می باشد.روش گردآوری اطلاعات در این پژوهش،با استفاده از روش کتابخانه ای و بهره گیری از منابع مرتبط با موضوع تنظیم شده است.از مهمترین دلایل تداوم آشوبها در کشورفقدان فرمانروای مقتدر و کاردان می باشد.هرچند در دوران اغتشاش فردی مانند نادرشاه می توانست اوضاع کشور را به آرامش و امنیت برساند؛اما وی نیز تنها به فکر توسعه طلبی و رسیدن به آرزوهای دور و دراز خویش بود.دورانی که ارزش های اجتماعی و دستاوردهای معنوی کشور در طول پنج سال تسلط کامل افغانان بر بخشی از کشور و پس از آن به قدرت رسیدن نادرشاه رو به قهقرا و سستی رفت.در دوره زندیه نیز به دلیل عدم توجه کریم خان به تمام شهرهای کشور و هم چنین استقلال طلبی حاکمان این شهرها،روند آشوبها همچنان ادامه یافت و اوضاع کشور را دستخوش ناامنی کرد و دستاوردهای فرهنگی و هنری دوران صفویه که آماده انتقال به دوره های بعدی بود در اثر اوضاع نابسامان این ایام،از بین رفت.در واقع مهمترین مشخصه این سه دوره تنها جنگ بود.سفرایی که از دوران سقوط صفویه تا به قدرت رسیدن قاجاریه به ایران آمدند؛به دلیل اوضاع و شرایط خاص و بحرانی،کمتر به اوضاع اجتماعی و فرهنگی کشور پرداخته اند.سیاحان و جهانگردانی که در این مقطع زمانی به ایران آمدند،اهداف سیاسی و اقتصادی از مهمترین نقاط توجه آنها به شمار می آید و با مطالعه این سفرنامه ها،به خوبی می توان به تغییر نگرش اهداف سیاحان در این دوران پی برد.با این وجود حتی در سفرنامه هایی با محتوای کاملاً سیاسی نیز،به دلیل پیوند اجتماع و سیاست،تا حدودی به مردم و اوضاع آنها در جامعه نیز پرداخته شده است.در دوران افشاریه،سیاست واقدامات سیاسی نادرشاه موسس سلسله افشاریه،مرکز توجه سیاحان و سفرای این دوره قرار گرفته است.اما در دوران زندیه به دلیل تعدیل شرایط و اوضاع،توجه به دیگر مسائل از جمله اجتماع و فرهنگ مطمح نظر سفرا در این مقطع زمانی قرار گرفته است.