انتقال بذر توسط علفخواران کوچک و بزرگ (مورچه و آهوی ایرانی) در پارک ملی کلاه قاضی

اکوسیستم مناطق خشک شکننده و بی ثبات بوده و تغییر در پوشش گیاهی ممکن است، منجر به تغییری مداوم در شرایط خاک این مناطق گردد، به طوری که برای سالیان متمادی توانایی بازگشت به وضعیت اولیه¬اش را نداشته باشد. تداوم گیاهان به پراکنده شدن بذر و استقرار آنها در محل¬هایی که بتوانند جوانه بزنند و گیاهچه¬های مستقلی را بوجود آورند بستگی دارد. انتقال و پراکندگی بذر توسط مورچه¬های علفخوار یک عامل مهم در کاهش رقابت درون گونه¬ای و بین گونه¬ای، ورود به مناطق امن، مهاجرت موفق از دیگر جوامع، جلوگیری از انقراض، تعیین کننده غنا و تنوع گونه¬ای و پراکنش گونه¬های گیاهی در مقیاس محلی و ناحیه¬ای به شمار می رود. این مسئله بویژه در اکوسیستم¬های خشک و نیمه خشک که بسیاری از گونه¬های گیاهی از طریق زایشی زادآوری می¬کنند، حائز اهمیت است. به منظور بررسی پتانسیل انتقال بذر گیاهان توسط علفخواران با جثه متفاوت در زیستگاه¬های مرتعی منطقه مرکزی ایران، مورچه علفخوار ( messor species )و آهوی ایرانی(gazelle subgutturosa) در پارک ملی کلاه قاضی انتخاب شدند. ابتدا در منطقه مورد نظر 60 لانه مورچه انتخاب شد. سپس در هر زمان (فروردین، اردیبهشت، خرداد، تیر، مهر و آبان) به طور تصادفی در هر یک از مکان¬های زیستگاهی انتخاب شده نمونه¬برد اری گردید (30 مکان مربوط به لانه¬های مورچه که در آنها سرگین آهو حضور دارد و 30 مکان مربوط به لانه¬های مورچه که در آنها سرگینی دیده نشد، در مجموع 360 نمونه ). نمونه¬ها به اتاق تاریک و خشک انتقال داده شد و در این مکان به مدت یک هفته در معرض جریان هوای آزاد قرار داده شدند. سپس تیمار سرمادهی برای شکستن خواب بذور و تحریک جوانه¬زنی آنها اعمال شد. ترکیب بذری نمونه¬های مختلف در آزمایش¬های جوانه زنی در گلخانه به مدت 8 ماه تعیین گردید. در مجموع 124037بذر متعلق به 63 گونه¬ گیاهی از 21 خانواده عمدتاً گیاهان یکساله در طول ماه¬های نمونه¬برداری انتقال یافتند. از این بین 52 گونه علفی، 9 گونه گندمی و 2 گونه بوته¬ای ثبت گردید. فرم رویشی گندمی با تعداد گونه کمتر میزان تراکم بالاتری داشت و فرم رویشی علفی با تعداد گونه بیشتر میزان تراکم کمتری را نشان داد. نتایج حاکی از بالاتر بودن تراکم بذری و غنای گونه¬ای گیاهی در لانه¬های مورچه بدون تجمع سرگین در ماه¬های اردیبهشت، خرداد و تیر و در لانه¬های با تجمع سرگین در ماه¬های فروردین، مهر و آبان نسبت به سایر ماه¬ها بود. نمونه¬های کشت شده حاصل از لانه¬های مورچه با حضور سرگین آهو دارای غنای گونه¬ای گیاهی بالاتر و لانه¬های مورچه بدون حضور سرگین آهو دارای تراکم بذری بالاتری بودند. نتایج حاصل از آنالیز خوشه¬ای و رج¬بندی به روش تجزیه مولفه¬های اصلی نیز نشان دادکه لانه¬ها از لحاظ تراکم در چهار گروه قرار می¬گیرند و ماه¬ها از لحاظ شباهت به یکدیگر به ترتیب فروردین و اردیبهشت ، ماه¬های تیر و خرداد و ماه¬های مهر و آبان می¬باشند. نتایج این تحقیق نشان داد که بذر گونه¬های متعددی از گیاهان از طریق مورچه علفخوار بین مناطق مختلف انتقال می¬یابد. باتوجه به تولیدمثل جنسی (یا بذری) اکثر گونه¬های موجود در پوشش گیاهی منطقه، این انتقال می¬تواند به ورود بذرهای مختلف گیاهان به بانک بذر خاک در شرایط نامساعد اقلیمی تا یافتن فرصت جوانه¬زنی مناسب در آینده و درنهایت به حفظ و ثبات پوشش گیاهی پارک کمک شایانی بنماید.