بررسی چالش های فراروی منافع ملی جمهوری اسلامی ایران در حوزه خزر

به گواه تاریخ، ایران جزء ساکنان همیشگی دریای خزر بوده و از ابتدای شکل گیری این دریا با آن دارای ارتباطی تنگاتنگ بوده است. اما منطقه ژئوپولیتیک دریای خزر علی رغم سرگذشتی طولانی، هویت جدید خود را بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در 1991 و تولّد کشورهای جدید در حوزه خود به دست آورده و به صورت یک منطقه فعّال درآمده است. کشف منابع عظیم نفت و گاز و نیاز شدید اقتصاد ضعیف کشورهای تازه استقلال یافته به این ثروت های عظیم، مشکلات فراوانی را ایجاد کرد. از جمله این مشکلات، تک روی برخی از این کشورها در زمینه استخراج و فروش ذخایر انرژی خزر بدون توجه به قراردادهای 1921 و 1940 میان ایران و شوروی بود که همین عامل موجبات نفوذ قدرت های بیگانه در این منطقه را فراهم کرد. با توجه به مطالب ذکر شده پژوهش حاضر به دنبال پاسخ گویی به این مسئله است که چرا علی رغم نفوذ تاریخی و موقعیت ژئوپلیتیک ویژه ایران در حوزه دریای خزر این کشور تاکنون نتوانسته در دستیابی به منافع خود در این حوزه موفق باشد؟در پاسخ به مسئله مطرح شده پژوهش حاضر علت اصلی ناکامی جمهوری اسلامی ایران در دستیابی به منافع ملی خود در حوزه خزر را حضور قدرت های منطقه ای و فرامنطقه ای در این حوزه می داند. پژوهش حاضر با نگاهی به تاریخچه دریای خزر رابطه همیشگی ایران با این دریا در طول تاریخ را نشان داده و در ادامه با برشمردن منافع ملی ایران در حوزه خزر از جمله رژیم حقوقی، منابع انرژی و خطوط انتقال انرژی به بررسی چالش های فراروی منافع ملی ایران در این حوزه پرداخته است.