بررسی مفاهیم نقوش و فرم زیورآلات زنان ترکمن

در شمال شرقی ایران در مناطقی از دشت گرگان مردمانی زندگی می کنند که بخشی از فرهنگ و تمدن کشور ما را تشکیل می دهند، مردمانی به نام ترکمن. این بخش از جامعه علیرغم داشتن هنرهای اصیل بسیار، در بررسی های قومی و فرهنگی معمولا به حاشیه رانده می شوند و کمتر درباره آنها بحث و گفتگو می شود. یکی از هنرهای زیبا و اصیل این قوم ساخت زیورآلات سنتی ترکمن است که زینت بخش بسیاری از موزه های دنیاست. این زیورآلات منحصر به فرد و خاص، دارای نقوش و فرم هایی ویژه هستند؛ نقوشی بسیار شاخص که تقریبا مختص این سرزمین اند، به طوری که با وجود صدها طرح و نقش در زیورآلات محلی ایران و حتی جهان، این زیورآلات به راحتی قابل تشخیص اند. این زیورآلات سنگین و بزرگ که معمولا از نقره و طلا و اغلب مزین به سنگهای سرخ می باشند، به نوعی معرف زن ترکمن است. در پس این نقوش و فرم ها، مفاهیمی عمیق و اصیل نهفته است که با زندگی ترکمن عجین گشته است. در این پایان نامه ضمن بررسی موقعیت جغرافیایی و اجتماعی ترکمن، به دین و اسطوره های آنها نیز پرداخته شد. اینها همگی از عواملی هستند که در آداب و رسوم، باورها و اعتقادات، هنر و فرهنگ ترکمن بسیار موثر بوده اند. هدف اصلی در این پایان نامه شناخت مفاهیم نقوش و فرم زیورآلات ترکمن، علت بزرگی زیورآلات و استفاده بسیار از سنگهای قرمز در زیورآلاتشان است. دریافت و فهم این مسائل می تواند هنرمندان و سازندگان امروز زیورآلات را با این مفاهیم آشنا ساخته تا آنها نیز آثاری با معنی و مفهوم و نه صرفا تزئینی خلق نمایند و بدین طریق ارتباطی را که بین مردمان گذشته و امروز گسسته شده، تا حدی پیوند زد. سوالی که در این پایان نامه مطرح شد این بود که نقوش به کار رفته در زیورآلات ترکمن چه مفهومی دارند؟، در این پژوهش توصیفی- تحلیلی که با روش های کتابخانه ای و میدانی گردآوری گردیده است، در نهایت این نتیجه حاصل شد که تمامی نقوش و فرم ها دارای بار معنایی بوده و بطورکلی یا نقوشی هستند که در ارتباط با خورشیدند و یا نمادی از باروری هستند و اکثرا کاربردی حفاظتی جهت رفع نیروهای ارواح خبیثه و موجودات نامرئی و دفع شر آن ها داشته اند. در کنار این نقوش، نقوشی هم وجود دارند که در اثر ارتباط با اقوام مجاور، مهاجرت های بسیار و آشنایی با فرهنگ های جدید در هنر و فرهنگ آنها وارد شده است، یکی از این نقوش، نقوش اسلیمی است که از نقوش دوره ی اسلامی اند و پس از مسلمان شدن ترکمن ها و ساکن شدن در این مرز و بوم در هنر آنها نیز راه یافته است و هنرمندان با ذوق ترکمن، نقوش زیبا و اصیل خود را با مفاهیم جدید درهم آمیخته، زیورآلاتی زیبا و چشمگیر آفریده اند.