نقد ایده پیشرفت در فلسفه تاریخ از دیدگاه والتر بنیامین

در رساله ی حاضر به مثابه ی پژوهشی فلسفی و بنیادین، اساس اهتمام بر نشان دادن نسبت میان اندیشه ی والتر بنیامین و نقد اندیشه ی پیشرفت قرار دارد. نسبتی که در آن، «روشنگری در مقام اندیشه ی پیشرفت» و مفهوم پیشرفت به عنوان مفهومی اساسی در اندیشه ی روشنگری، انگاشته می شود. اما برای ایجاد شرایط امکان نشان دادن این نسبت و نشان دادن «نقد اندیشه ی پیشرفت در فلسفه ی تاریخ از دیدگاه والتر بنیامین»، با توجه به فقدان و ضعف پژوهشهای پیشین در ترسیم منظومه های مفهومی ـ تکوینی مشخص، در ارتباط با «اندیشه ی پیشرفت» و به تبع ان مفاهیم «زمان» و«اسطوره» و «تاریخ» و دگردیسیها و تطورات این مفاهیم؛ به بررسی تکوینی ـ تاریخیِ سلسلهای مشخص از مفاهیم بر اساس خوانش متون فلسفیِ کلاسیک و تدقیق مفاهیم پرداخته میشود. از جانبی بنیامین از ظرفیتهای تئولوژیک برای ساماندهیِ نقد خود بر مدرنیته یا روشنگری بهره میگیرد و از این روی این رساله کوشیده به پیروی از خود بنیامین موضوع را در ریشه های تاریخی آن جستجو کند. بعلاوه تبیین این مسائل این امکان را فراهم می آورد که بنیامین در بطن سنت تاریخی شناخته شود. اینچنین، مفاهیم «اسطوره»، «تاریخ»، «زمان» از «دوره ی یونان باستان» و سپس تحت «مبانی تئولوژیک فلسفه ی تاریخ»، با تشریح تغییر نگرش، در مفهوم «زمان» با ورود از دنیای یونانی به جهان اندیشه ی یهودی ـ مسیحی پی گرفته می شود. شکل گیری زمانِ تاریخی از زمان دورانی به زمان خطی، ترسیم شده و از زمان خطی به اندیشه ی پیشرفت توضیح داده می شود؛ و با بررسی گذار از «تئولوژی تاریخ» به «فلسفه ی تاریخ» و پرداختن به فیلسوفانِ فلسفه ی تاریخ، نگرش «تاریخ جهانی» تبیین میگردد. سپس بررسی منتقدان فلسفه ی تاریخ از جمله ویلهلم دیلتای و نیچه، به عنوان آباء فکری مکتب انتقادی، توان رفتن به سوی موضوع اصلی و در نهایت پی گرفتن موضوع در آراء بنیامین را میسر می کند و بر این بنیان است که سپس، «چگونگی و چرایی نقد اندیشه ی پیشرفت نزد والتر بنیامین» پردازش میشود. سه مولفه ی «زبان»، «تئولوژی» و «تاریخ» به عنوان بنمایه های اصلی تفکر بنیامین، در نظر گرفته شده و در ادامه ی پژوهش به واکاوی هر یک پرداخته می گردد. در این واکاوی با عطف به ایده ی پیشرفت، «تمثیل»، نقد «سیستم» با یک هسته ی مرکزی و طرح «منظومه»، «زمان اکنون» و لحظه ی «رخداد»ُ، حذف شدگان از تاریخ، «دیالکتیکِ در حال سکونِ»، «تئولوژی و ماتریالیسم»، «مفهوم تاریخ»، «تاریخ نگاری ماتریالیستی»، «پیوند میان تاریخ و زبان» و مفاهیم اساسی دیگر نزد بنیامین مورد مداقه قرار می گیرد. همچنین، «تزهایی در باب مفهوم تاریخ» بنیامین، به مثابه ی چکیده ای از تفکرات و اندیشه ی او در نظر گرفته شده، به تفصیل مورد بررسی و تفسیر قرار می گیرد. در مجموع، این رساله سعی درگام نهادن به جانب گشودگی سویه های پنهان در فرم نگرش تاریخی، پرداختن به بنیادهای مفاهیم رایج فلسفی ـ نظریِ مربوط به آن، مطرح کردن گرایشات و نگرشهای موجود در فلسفه ی تاریخ متکی بر اندیشه ی پیشرفت، نقد اندیشه ی پیشرفت در فلسفه ی تاریخ و واشکافی نقد ان از منظر والتر بنیامین، به عنوان گامی کوچک بوده است.