خصوصیات دموگرافیک شته ی روسی گندمdiuraphis noxia (mordvilko) (hemi.: aphididae) روی برخی ارقام و لاین های تجاری جو در شرایط آزمایشگاهی

چکیده: شته ی روسی گندم،diuraphis noxia (mordvilko) ، یکی از آفات مهم غلات دانه ریز و به ویژه گندم در سال های اخیر بوده است و یکی از عوامل مهم انتقال ویروس کوتولگی زرد جو می باشد. در این تحقیق حساسیت تعدادی از ارقام و لاین های مختلف جو در مرحله ی 2 تا 3 برگی در اتاقک رشد (دمای 1 ± 25 درجه ی سلسیوس، رطوبت نسبی 5 ±60 درصد و دوره ی نوری 14 ساعت روشنایی و 10 ساعت تاریکی) از طریق بررسی آنتی زنوز، آنتی بیوز و تحمل در قالب طرح کاملاً تصادفی مورد ارزیابی قرار گرفت. جمعیت اولیه ی شته ی مورد بررسی از مزارع اطراف شهرستان نمین واقع در استان اردبیل در سال 1392 تهیه شد. ابتدا آزمایش غربال سازی انجام گرفت و تعداد 6 رقم و 20 لاین جو برای ارزیابی مقاومت و حساسیت آنها نسبت به شته ی روسی گندم آلوده سازی شدند. 14 روز پس از آلودگی اولیه، تعداد کل شته های تولید شده روی هر گیاهچه شمارش و ثبت گردید و یک رقم و نه لاین جو به عنوان ارقام و لاین های حساس و غیر حساس برای آزمایشات بعدی انتخاب شدند. لاین ها و رقمerbyt 90-19 ،erbyt 90-8 ، erbyt 90-20، erbyt 90-5، erbyt 90-12 ،erbyt 90-3 ،erbyt 90-10 ،erbyt 90-14 ،erbyt 90-15 و قره آرپا به عنوان ارقام و لاین های حساس و غیر حساس جهت انجام آزمایش آنتی بیوز انتخاب شدند. در آزمایشات آنتی بیوز از پارامترهای زیستی و رشد جمعیت استفاده گردید. پارامترهای رشد و تولیدمثل این آفت با استفاده از فرمول های کری و بیرچ محاسبه شدند. مقادیر پارامترهای محاسبه شده روی ارقام و لاین های مختلف جو با استفاده از نرم افزار آماری spss آنالیز شدند. از نظر طول دوره ی نشو و نمای مراحل نابالغ این شته بین ارقام و لاین های مختلف جو تفاوت معنی داری وجود نداشت. با این حال بیشترین و کمترین طول این دوره به ترتیب (64/4 و 04/4 روز) روی لاین های erbyt 90-8 و erbyt 90-14 مشاهده شد. از نظر تعداد نتاج تولید شده به ازای هر شته بین ارقام و لاین-های مورد بررسی تفاوت معنی داری مشاهده شد و بیشترین و کمترین تعداد پوره های تولید شده توسط هر شته روی لاین erbyt 90-8 و لاین erbyt 90-14 به ترتیب 56/48 و 73/16 عدد پوره به دست آمد. دوره ی پوره زایی افراد بالغ روی ارقام و لاین های مختلف اختلاف معنی داری نشان داد. طولانی ترین و کوتاه ترین طول این دوره (70/10 و 60/6 روز) به ترتیب روی لاین های erbyt 90-12 و erbyt 90-14 به دست آمد. در بین ارقام و لاین های مورد بررسی از نظر نرخ ذاتی افزایش جمعیت (rm) نیز تفاوت معنی داری وجود داشت، به طوری که بیشترین نرخ ذاتی افزایش جمعیت برابر با 445/0 (پوره/ماده/روز) روی لاین erbyt 90-5و کمترین مقدار این پارامتر 286/0 (پوره/ماده/روز) روی لاین erbyt 90-15 مشاهده شد. در ارقام و لاین های مذکور میانگین طول یک نسل (t) بین 99/7 تا 62/9 روز، نرخ خالص تولید مثل (r0) بین 36/11 تا 76/39 پوره/ماده/نسل، مدت زمان دو برابر شدن جمعیت (dt) بین 55/1 تا 47/2 و نرخ متناهی افزایش جمعیت (?) بین 32/1 تا 49/1 پوره/ماده/روز متغیر بود. در آزمایش آنتی زنوز نیز اختلاف معنی-داری بین رقم و لاین های مورد بررسی مشاهده شد. در آزمون تحمل نیز براساس تعدادی ویژگی-های رشدی گیاهان مورد بررسی اختلاف معنی داری بین ارقام و لاین ها مشاهده شد. براساس یافته های این تحقیق رقم قره آرپا کمترین حساسیت را نسبت به شته ی روسی گندم نشان داد.