بررسی تأثیر تنش های شوری، خشکی و پسآب کشف رود مشهد روی مورفولوژی نهال های بنه (pistacia mutica f.& m) و تا (.celtis caucasica willd)

به منظورارزیابی تأثیر تنش های شوری (آب کویر پارک-عمرانی گناباد با هدایت الکتریکی 03/12 دسی زیمنس بر متر)، خشکی و پسآب (آب آلوده از کشف رود مشهد) روی رفتارهای مورفولوژیکی نهال های یک ساله بنه (pistacia mutica f. & m) و تا (celtis caucasica willd)، آزمایشی در نهالستان طرق در سال 1392 به صورت طرح کاملاً تصادفی در 20 تکرار (بدون تنش، تنش شوری و خشکی) و 30 تکرار (تنش آلودگی) از ابتدا تا انتهای تابستان انجام شد. تیمار تنش خشکی (هر چهار روز یک بار) و بدون تنش، تنش شوری و آلودگی (هر دو روز یک بار به میزان 150 میلی لیتر آبیاری) اعمال شدند. صفات ارتفاع، قطر یقه، تعداد برگ، سطح برگ، وزن تر و خشک ریشه، ساقه و برگ، تعداد ریشه از یقه، شادابی و نسبت های سطح برگ، سطح ویژه برگ و وزن برگ محاسبه شد. نتایج نشان داد که در گونه تا مقدار ارتفاع از روز پنجاهم تا پایان فصل رویش و وزن خشک ساقه آلودگی عملکرد بهتر و خشکی ضعیف نشان داد؛ تعداد برگ سبز از روز پنجاهم تا انتهای فصل رویش، تغییرات تعداد برگ سبز، رویش ارتفاع و وزن خشک برگ تنش آلودگی بیشترین مقدار و تنش شوری کمترین مقدار را به خود اختصاص داد؛ در رویش قطر بیش ترین مقدار را تنش خشکی و کم ترین مقدار را تنش آلودگی داشت و سطح برگ پایان دوره بهترین عملکرد را تیمار بدون تنش و ضعیف ترین سطح برگ را تنش شوری نشان داد. در گونه بنه نشان داد که از روز دهم تا پایان دوره، میانگین ارتفاع، تعداد برگ سبز از روز چهلم تا پایان دوره، وزن کل تر گیاه و طول ساقه عملکرد تیمار آلودگی بهتر از تیمارهای دیگر و تنش شوری ضعیف ترین عملکرد را نشان داد؛ در رویش قطری و تغییرات تعداد برگ سبز تیمار بدون تنش بیش ترین مقدار و تنش شوری کم ترین مقدار را داشت و نسبت ریشه به ساقه از بیشتر به کمتر به ترتیب تنش خشکی، آلودگی، شوری و تیمار بدون تنش نشان داد. اندازه گیری های تکراری صفات با توجه به اثر متقابل زمان در تیمار در همه آماره های لامبدای ویلکس، شاخص پیلای، شاخص هتلینگ و بزرگ ترین ریشه رویز برای صفت مورفولوژیکی ارتفاع اندازه گیری شده نشان داد که به غیر از شاهد-شوری گونه تا که در سطح یک درصد معنی دار شد مابقی تیمارها معنی دار نشدند. همه آماره ها برای صفت مورفولوژیکی قطر اندازه گیری شده به غیر از شاهد-آلودگی گونه بنه و شاهد-خشکی گونه تا که به ترتیب در سطح یک و پنج درصد معنی دار شدند، مابقی تیمارها معنی دار نشدند. در صفت تعداد برگ اندازه گیری شده به غیر از شاهد-آلودگی گونه تا و شاهد خشکی گونه بنه که معنی دار نشدند؛ تیمارهای شاهد-آلودگی بنه، شاهد-خشکی تا و شاهد شوری تا در سطح پنج درصد و شاهد-شوری تا در سطح یک درصد معنی دار شدند و برای سطح برگ اندازه گیری شده به غیر از شاهد-خشکی و شوری گونه تا که در سطح پنج درصد معنی دار شدند مابقی تیمارها تفاوت معنی داری را نشان ندادند. نتایج تجزیه به مولفه های اصلی مهم ترین صفات را در گونه بنه بدین صورت که در محور اول در تیمار شوری صفات نسبت شاخه و برگ به ساقه و وزن برگ و تعداد ریشه از یقه؛ در تیمار خشکی صفات وزن خشک برگ و ریشه، نسبت ریشه به ساقه، شاخه و برگ به ساقه و وزن برگ و طول ساقه و در تیمار آلودگی صفات وزن خشک ساقه و ریشه، سطح برگ، شادابی، نسبت سطح برگ و طول ساقه؛ در محور دوم در تیمار شوری شادابی در تیمار خشکی وزن خشک ساقه و تیمار آلودگی وزن خشک برگ نشان داد. در گونه تا مهم ترین صفات در محور اول نسبت ریشه به ساقه و تعداد ریشه از یقه؛ در تیمار خشکی نسبت سطح برگ و سطح ویژه برگ و در تیمار آلودگی وزن خشک کل گیاه، شادابی، طول ریشه و تعداد ریشه از یقه و در محور دوم در تیمار شوری وزن خشک برگ و نسبت شاخه و برگ به ساقه؛ در تیمار خشکی صفات وزن خشک کل گیاه و نسبت شاخه و برگ به ساقه و در تیمار آلودگی طول ساقه نشان داد. این پژوهش که برای اولین بار انجام شده، نشان داد که گونه بنه در آب شور نسبت به گونه تا مقاوم تر است زیرا مقدار کاهش صفات نسبت به شاهد کمتر است، در تیمار خشکی گونه بنه با توجه با افزایش طول ریشه و نداشتن تفاوت معنی دار با شاهد در صفات ارتفاع و تعداد برگ نسبت به گونه تا مقاوم تر به خشکی است و در تیمار آلودگی با توجه به افزایش ارتفاع دو گونه و کاهش تعداد برگ در گونه بنه و افزایش آن در گونه تا به نظر می رسد گونه تا رشد بهتری دارد و می توان جهت کاشت در منطقه آلوده برای آزمایش دقیق تر پیشنهاد کرد.