منصب ملاباشی در عصر صفویه (زمینه ها ، شکل گیری ، وظایف )

منصب ملا باشی از سال 1127 ه . ق / 1715 م به بعد در تشکیلات دینی عصر صفویه ایجاد شد . ظهور و ایجاد این منصب که از ابداعات صفویان بود ؛ اوج نهادینه شدن ساختار سلسلسه مراتب روحانیت شیعه امامیه را در تشکیلات حکومتی صفویان نشان می دهد . ماهیت مذهبی حکومت صفویه زمینه را برای ایجاد یک تشکیلات مذهبی درکنار تشکیلات اداری به وجود آورد . پژوهشگران ، سازمان اداری صفویان را به سه بخش لشکری ، کشوری و مذهبی تقسیم می کنند . نظام مذهبی به نوبه خود ، مناصبی مانند شیخ الاسلام ، صدر اعظم ، ملا باشی و......را در بر می گرفت . منصب ملا باشی که موضوع این پژوهش است زیر شاخه تشکیلات مذهبی در نظام حکومتی صفویه به شمار می رفت . در این پژوهش تلاش شده تا به روش توصیفی – تحلیلی عوامل موثر در ایجاد این منصب ، شرایط تصدی و نیز وظایف آن و هم چنین نقش ملا باشیها در وضعیت سیاسی و مذهبی سالهای پایانی عصر صفوی بررسی شود. نتایج حاصل از پژوهش،نشان می دهد عواملی هم چون تضعیف منصب شیخ الاسلام ، غلبه تفکر فقهی و تسلط فقها در امور از مهمترین عوامل پیدایش این منصب بوده است. هم چنین به نظر می رسد ملا باشی به عنوان عالی ترین مقام دینی ، مشاور مذهبی شخص شاه بوده و اموری هم چون نظارت بر انجام امور مربوط به شریعت ، امر به معروف و نهی از منکر ، داد و ستد وجوهات حلال و...را برعهده داشته است . داده های پژوهش هم چنین حکایت از آن دارند که ملاباشیان با استفاده از آشفتگی اوضاع سیاسی و نفوذی که در پادشاه داشتند؛ در رقابتهای سیاسی وارد شده و در اموری هم چون نصب و عزل ولیعهد و کارگزاران ارشد کشوری و نظامی و نیز دخالت در ایجاد شورشهای سیاسی و در نهایت تضعیف و سقوط سلسله صفوی نقشی موثر ایفا کردند. هم چنین ملاباشیان با حمایت از علمای امامیه و تألیف و ترجمه کتب و تدریس و تربیت شاگردان در تثبیت و ترویج مذهب شیعه امامی تأثیر داشتند.