آفات زبان در بیان مثنوی معنوی و احیاءعلوم الدّین غزّالی

امام محمّد غزّالی، فقیه و متفکّر دینی قرن پنجم هجری درکتاب «کیمیای سعادت» پانزده آفت و در « احیاء العلوم» بیست آفت ازآفات زبان را برمی شمارد. ایشان از چهار قسم سخن گفتن که می توان فرض کرد: 1- هم ضرر،2- هم ضرر و هم منفعت ،3- نه ضرر و نه منفعت ،4- منفعت محض، از این چهار قسم تنها سخنی را که منفعت محض باشد، گفتنی میداند و سه چهارم بقیّه را ناگفتنی. همینطور مولانا جلال الدّین محمّد مولوی،شاعر وعارف نامدار فارسی قرن هفتم هجری در مثنوی شریف به جنبههای اخلاقی خاموشی توجّه کرده و به برخی آفات زبان اشاره نموده ودر مناسبتهای مختلف ازحفظ وصیانت زبان، سخن به میان آورده است. نحو? بیان این دوتن از نظر لفظ و معنا با یکدیگر متفاوت است. غزّالیاز زبان مستقیم استفاده کرده و موضوع را از لحاظ فقهی وکلامی بررسی نموده است. درحالی که مولانا در بیشتر موارد از زبان غیرمستقیم استفاده کرده و قالب تمثیل را برگزیده است. غزّالی درکتاب احیاءعلوم الدین، در قالب یک فصل به مبحث آفات زبان می پردازد. وی ابتدا از فضیلت خاموشی سخن می گویدوسپس به سراغ آفتهای زبان رفته وآنها را به تفصیل بیان می کند و به حدود، سبب، نتایج ونحو? احتراز ازآنها می پردازد وآنچه از اخبار وآثار در نکوهش آنان وارد شده،می آورد. در مثنوی نیز همانند احیاءالعلوم ما با فواید خاموشی از زبان مولوی مواجهیم. این تحقیق نشان می دهد که بیش از بیست و یک آفت زبان در بیان مثنوی وجود دارد که برخی با آفات مورد بحث در بیان غزّالی همانند است و برخی تفاوت دارد. غزّالی براساس ترتیب به ذکر آفات پرداخته ولی در مثنوی ما این آفات را در لابلای تمثیلات و قصص می بینیم . غزّالی به غیبت و موارد آن زیاد پرداخته، امّا مولانا فقط در یک جا از غیبت بیان کرده و آن را ذکر نموده است.