پیوند سیاست و فرهنگ در عصر زمامداری سلطان حسین بایقرا

دوران زمامداری سلطان حسین بایقرا (حک : 873 - 911ˆ1468 - 1505) بر شرق ایران به مرکزیت هرات ، از دو جنبه در خور توجه است : این زمان، دوران گذار تاریخ ایران از حکومتهای منطقه ای و محلی به سوی تشکیل حکومتی مقتدر و فراگیر بود. حکومت تیموریان نیز که سراشیبی سقوط قرار گرفته و فاقد اقتدار سیاسی بود، دوران ضعف و تزلزل خود را سپری می کرد. در همین حال، این دوران یکی از درخشان ترین ادوار رونق و رشد فرهنگ در سراسر دوران حکمرانی تیموریان و حتی در بخش عظیمی از تاریخ ایران به شمار می آید. این رساله می کوشد تا پیوندهای میان دو مقوله سیاست و فرهنگ در این عصر را بررسی کند و دلایل رشد و رونق فرهنگ را بازشناسد. در فصلهای کلیدی این نوشتار، ساخت سیاستو فرهنگ و نهادهای سیاسی و فرهنگی عصر مورد بررسی قرار گرفته است . افزون بر این، در بخش سیاست دو تن از نخبگان سیاسی، سلطان حسین بایقرا و امیر علیشیر نوایی مورد بحث و بررسی قرار گرفته و به تکاپوهای فرهنگی این دو تن و گامهایی که در مسیر توسعه فرهنگ برداشستند اشاره شده است . در عرصه فرهنگ نیز پنج تن از نخبگان فرهنگی، احرار، جامی، واعظ کاشفی، خواندمیر و بهزاد مورد بررسی قرار گرفته اند و ضمن بیان تلاشهای فرهنگی آنان، از پیوند متقابل این چهره ها با کانونهای سیاسی عصر، به ویژه حکومت تیموریان، سخن به میان می آید. در میان حکومتگران تیموری، سلطان حسین بایقرا و امیر علیشیر نوایی، سرشتی فرهنگی داشتند و تنها به دلایلی بیرونی و ظاهری از فرهنگ حمایت نمی کردند. سلطان حسین بایقرا، که از حکومتی مقتدر برخوردار نبود می کوشید تا با تلاشها و تکاپوهای فرهنگی، برای حکومت خود هویتی فرهنگی فراهم آورد. براساس همین تلاشها و به دلیل سرمایه گذاریهای مادی حکومت ، ایجاد فضای تسامح و تساهل مذهبی و فرهنگی و اقدامات سیاستمداران در مسیر عمران و آبادانی شهرها و رشد فرهنگ ، این دوران به یکی از ادوار مهم رونق فرهنگی تبدیل شد، مکتب هنری و ادبی هرات پدید آمد و هنرمندان، نویسندگان، شاعران و عالمان از شهرهای مختلف به هرات آمدند. روابط بسیار دوستانه و نزدیک سیاستمداران و فرهنگمردان این عصر، افزون بر حمایتهای وسیع معنوی و مادی حکومتگران، بستر بسیار مناسبی را برای رشد و شکوفایی فرهنگ فراهم آورد.