مقایسه اعاده دادرسی مدنی در حقوق ایران و لبنان

1-1) مقدمه در نظامهای حقوقی یکی از تقسیم بندهای که نسبت به قوانین انجام می گیرد. تقسیم قواعد به دو بخش شکلی و ماهوی است. در مقام مقایسه این دو دسته از حیث اهمیت باید گفت که اگر قوانین ماهوی با نهایت دقت تنظیم یابد ولی مقررات شکلی به گونه ای نباشد که موجبات اجرا دقیق را فراهم نماید اجرای عدالت محقق نخواهد شد. آئین دادرسی مدنی در نظامهای حقوقی به عنوان مهمترین قواعد شکلی سهم مهمی در تحقق عدالت دارد. ماده یک قانون آئین دادرسی مدنی ایران آورده است: «قانون آئین دادرسی مدنی مجموعه اصول و مقرراتی است که در مقام رسیدگی به امور حسبی و کلیه دعاوی مدنی و بازرگانی و دادگاههای عمومی انقلاب تجدید نظر و سایر مراجعی که به موجب قانون موظف به رعایت آن می باشند بکار می رود» . یکی از مباحث مهم در قوانین آئین دادرسی مدنی ایران و لبنان چگونگی طُرق شکایت از آراء محاکم می باشد. در دکترین و مباحث کلاسیک راجع به شکایت از آراء ، طرق شکایت از رای به طرق عادی و فوق العاده تقسیم شده است. طرق فوق العاده شامل فرجام خواهی ، اعتراض ثالث و اعاده دادرسی است. در این نوشتار به بررسی یکی از طُرق فوق العاده شکایت از آراء مراجع قضایی ، یعنی اعاده دادرسی در دو نظام حقوقی ایران و لبنان پرداخته می شود. مطالعه تطبیقی اعاده دادرسی مدنی بعنوان تأسیس حقوقی مشترک در قوانین آئین دادرسی مدنی ایران و لبنان ، سبب تبیین نکات اشتراک و افتراق این نهاد در هر دو کشور می شود و بدین ترتیب حقوقدانان ایرانی در شناخت و ارائه راهکارهای حقوقی در مسائل قضایی راجع به کشور لبنان احاطه نسبی پیدا می نمایند. از میان موضوعات مختلف راجع به اعاده دادرسی مدنی در نظامهای حقوقی ایران و لبنان سوالات زیر مطرح است: 1) آیا جهات اعاده دادرسی مدنی در نظام حقوقی ایران و لبنان یکسان است یا خیر؟ 2) آیا شرایط شکلی اعاده دادرسی مدنی در لبنان مشابه این نوع شرایط در حقوق ایران است؟ فرضیه های تحقیق: 1) در خصوص جهات ، می توان به جهات مشترک و نیز جهات متمایز (اختصاصی) در هر دو نظام حقوقی دست یافت. 2) شرایط شکلی در هر دو نظام حقوقی راجع به اعاده دادرسی یکسان است. در مورد پیشینه تحقیق قابل ذکر است که تا زمان تحریر این سطور هیچ مطالعه تطبیقی بین نهاد اعاده دادرسی مدنی در حقوق ایران و لبنان انجام نگرفته است ولی در مطالعات مستقل توسط دکترین در هر دو کشور مطالب مکتوبی به رشته تحریر درآمده است. در حقوق آیین دادرسی مدنی ایران ، دکتر عبداله شمس در جلد سوم کتاب آیین دادرسی مدنی طی صفحات محدود ، اعاده دادرسی مدنی را به عنوان یکی از طرق فوق العاده شکایت آراء صادره از مراجع قضایی تحت بررسی قرار داده است. دکتر نصراله قهرمانی در جلد دوم کتابی بنام مباحث دشوار آیین دادرسی مدنی اعاده دادرسی مدنی را مورد مطالعه قرار داده است و کتاب اعاده دادرسی مدنی ایران و فرانسه تالیف دکتر علی عباس حیاتی که بررسی مستقل اعاده دادرسی مدنی ایران توام با تطبیق این موضوع با اعاده دادرسی مدنی فرانسه است. یکی دیگر از کتب قابل استفاده است که بطور مجزا اعاده دادرسی مدنی ایران را مورد تحلیل قرار داده است کتابی است که مهرزاد مسیحی به رشته تحریر درآورده است . از جمله مقالات مفید و قابل توجه در بحث اعاده دادرسی مدنی ایران ، مقاله دکتر واحدی است که از حیث تاریخ تحریر بر کلیه مطالب مکتوب فوق مقدم تر بوده است. سایر اساتید آیین دادرسی مدنی در شرح و تفسیر قانون آیین دادرسی مدنی بطور موجز به شرح مواد قانون آیین دادرسی مدنی در زمینه اعاده دادرسی مدنی پرداخته اند. در سطح کشور لبنان کتب آئین دادرسی مدنی ، کتاب عمر خلیل (2004) و الزعبی (2010) ، والی (1999) و مجلات مختلف علوم انسانی که در سطح دول عربی نشریافته و توام با مقالات و مطالب متعدد آیین نامه دادرسی مدنی از جمله اعاده دادرسی می باشد که از جمله آنها مجله سالانه کانون وکلای لبنان می باشد. نوع تحقیق حاضر جزء تحقیقات توصیفی تحلیلی و عین حال کاربردی است و نتیجه آن برای وکلاء و جامعه حقوقی که بطور عملی مواجه با پرونده های مطروحه در سطح روابط قضایی دو کشور ایران و لبنان می باشند قابلیت بهره برداری دارد. جهت تکمیل این تحقیق سعی گردیده است در گردآوری اطلاعات با رجوع به طریق کتابخانه ای کلیه مطالب مکتوب را بررسی کرده و در سطح اطلاعات مجازی نیز سعی در بهره گیری ازمطالب منتشر ، در این خصوص بوده است. با این وصف ، یکی از مهمترین مشکلات مطالعه تطبیقی رجوع به متون قانونی است که عموماً درسطح رشته های تخصصی ترجمه نگردیده است و در این تحقیق نیز علیرغم دسترسی به متن اصلی قانون آئین دادرسی مدنی لبنان ، هیچ ترجمه رسمی یا غیر رسمی از قانون مرقوم بدست نیامد و تلاش گردیده با رجوع به فرهنگ های لغت عربی- فارسی و تطبیق نص قانون با قانون آئین دادرسی مدنی فرانسه نظر مقنن لبنانی استخراج و مورد بررسی و تطبیق با قانون ایران قرار گیرد. مطالب این تحقیق در سه فصل مورد بررسی قرار گرفته است که در فصل اول به تعاریف و مفاهیم از حیث حصول شناخت نسبی موضوع جهت تمایز آن با عناوین مشابه اقدام گردیده و در فصل دوم به جهات اعاده دادرسی مدنی در ایران و فصل سوم به جهات اعاده دادرسی در حقوق لبنان اختصاص یافته و در نتیجه گیری در مقایسه بین جهات اعاده دادرسی به موارد اشتراک و افتراق جهات پرداخته شده است.