مخاطرات سلوک در مثنوی معنوی

چکیده پژوهش حاضر به منظور بررسی مخاطرات سلوک در مثنوی مولانا انجام شده است. با توجه به اهمیت مولانا و اندیشه های او در تاریخ عرفان اسلامی و همچنین اهمیت مطالعه در عرفان عملی به عنوان یکی از اصلی ترین حوزه های پژوهش و با توجه به اینکه در حوزه های سلوک معنوی و مخاطرات آن پژوهش های اندکی صورت گرفته است ضرورت ایجاب می کند با کنکاشی دقیق و موشکافانه در مثنوی معنوی مولانا، به دسته بندی مخاطرات سلوک پرداخته و سپس به شرح و تبیین و بررسی این مخاطرات بپردازیم. سلوک که در اصطلاح عرفانی طی مدارج خاص را گویند که همواره باید سالک طی کرده تا به مقام وصل و فنا برسد، دارای مخاطراتی است که این مخاطرات باعث می شوند سالک را از ادامه ی راه باز دارند. این پژوهش در صدد است که با بررسی مثنوی مخاطرات سلوک را از آن استخراج کرده و به شرح و بیان آنها بپردازد. از این رو به تعریف مباحثی چون سلوک و مخاطرات آن پرداخته و سپس با مطالعه ی مثنوی مخاطراتش را شناسایی کرده و به دسته بندی آنها اقدام کرده و آنها را در پنج دسته تقسیم بندی کرده است که عبارتند از: الف) مخاطرات برآمده از روابط مراد و مرید، که سلوک بدون مراد، عدم شناخت مرشدان واقعی و انتخاب مدعیان دروغین به جای آنها، اعتراض کردن بر مراد و یا عدم اطاعت کامل و ستیز با او، سوءاستفاده از فروتنی آنها و امتحان کردن پیر و اولیاء الله از فروع آن می باشند. ب) مخاطراتِ برآمده از خواطر، اوهام و وساوس شیطانی، که خواطر شیطانی و نفسانی و افکار و اندیشه های ناصواب از فروع آن می باشند. ج ) مخاطراتِ برآمده از تعلّقاتِ دنیوی و هواهای نفسانی، که تعلقات دنیوی مانند مال و ثروت، مقام و منصب، بزرگی و ریاست طلبی، پرخوری، شهوت، اسارت تن و دربند ظواهر و اسباب و علل بودن از فروع آن می باشند. د) مخاطراتِ برآمده از انحرافاتِ اخلاقی، که تکبر و غرور، حرص و طمع، حسادت وکینه توزی، ریا و تزویر، تنگ چشمی و مخاطرات اعضا و قوای بدنی از زبان، چشم، گوش و شکم از فروع آن می باشند. هـ) مخاطرات برآمده از همنشینی با نا اَهلان، که همنشینی با ابناء دنیا و اصحاب شهوت و همنشینی با افراد نادان و احمق از فروع آن می باشند. هر کدام از موارد ذکر شده، دارای مخاطراتی می باشند که سلوک سالک را متوقف کرده و یا آن را به تأخیر میاندازد. کلید واژه ها: تصوف، سیر و سلوک، عرفان اسلامی، عرفان عملی، مخاطرات سلوک، مثنوی معنوی، مولوی.