بازتاب موسیقی در کلیات دیوان جامی

چکیده: جامی شاعری است موسیقی¬دان که اشعارش با بسیاری از اصطلاحات و راز و رمزهای موسیقی در آمیخته است. این امر باعث شده بسیاری از اشعارش بدون توجه به معانی موسیقایی واژگان و اصطلاحات آن، غامض به نظر برسد، خصوصاً زمانی که از تغییر مقام¬ها که امروزه به آن مرکب خوانی یا مدولاسیون می¬گویند یا زمانی که از آواز و چگونه تحریر زدن سخن می¬گوید، حتماً باید با آواز و مسائل مربوط به آن از جمله مناسب¬خوانی، مرصع خوانی، زیر و بم خواندن، فراز و فرود، برداشت و برگشت یا رجعت و ... آشنا باشیم. در غیر این صورت نه از هنر و زیبا آفرینی جامی لذت خواهیم برد نه از مفاهیم و معانی نهفته در آنها بهرمنده خواهیم شد. بنابراین در این پژوهش برای نیل به این مقصود با استفاده از منابع مخصوص موسیقی گذشته، از جمله، شرح ادوار عبدالقادر مراغی، بحور الالحانِ فرصت¬الدوله شیرازی و رساله¬ی جامی در خصوص موسیقی و منابع امروزی از جمله نظری به موسیقی ایرانی تألیف روح الله خالقی و غیره، به توضیح اصطلاحات موسیقی استفاده شده در اشعار جامی برای درک بهتر مفهوم ابیات پرداخته شده است. مطالعه¬ی اشعار جامی و بررسی موسیقایی آن¬ها و همچنین نگاهی به رساله¬ی موسیقی وی نشان می¬دهد، جامی علاوه بر آشنایی علمی و عملی با سازها و اجزا و چگونگی ساخت آنها، از راز و رمزهای آواز آگاه بوده و مقام¬های آوازی را می¬شناخته است و در مواردی مخصوصاً زمانی که از آوازخواندن و تحریر زدن سخن می¬گوید، دیدگاهش با نظریات استادان آواز کنونی قرابت دارد. کلید واژه¬ها: جامی، شعرفارسی، موسیقی، مقام، ساز، آواز.