تحلیل آماری و سینوپتیکی بارش تگرگ در شمال غرب ایران

چکیده: پژوهش حاضر جهت تحلیل آماری و سینوپتیکی بارش تگرگ در منطقه شمال غرب ایران صورت گرفت. به منظور پهنه بندی بارش¬های تگرگ دوره آماری (2009-1992)، کدهای مربوط به بارش تگرگ (27، 90-87، 93، 94، 96 و 99) از 100 کد مربوط به گروه هفتم (ww هوای حاضر) از داده¬های مربوط به 25 ایستگاه سینوپتیکی شمال غرب کشور استخراج و مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. نتایج نشان داد که در دوره 18 ساله بیش¬ترین فراوانی بارش تگرگ به ترتیب مربوط به ایستگاه¬های مریوان، مراغه، سردشت و بیجار بوده است و در مقابل ایستگاه¬های پارس آباد و جلفا از کم¬ترین فراوانی برخودار بوده¬اند. از نظر زمانی، ساعت 9 إلی 15 (با اوج بارش در ساعت 12) به وقت گرینویچ و در بین ماه¬های سال نیز به ترتیب، ماه¬های آوریل، می و مارس حداکثر فراوانی را داشتند. نتایج بررسی¬ها نشان داد که در حداکثر بودن فراوانی وقوع در نواحی جنوب غرب، جنوب و مرکز منطقه مطالعاتی علاوه بر عوامل محلی چون توپوگرافی آن¬ها (با ارتفاع زیاد از سطح دریا)، محل ورود سیستم¬های بارش¬زا مانند بادهای غربی نقش موثری داشته است. که محل ورود این سیستم¬ها به منطقه مطالعاتی بیش¬تر از سمت جنوب غرب منطقه بوده و به همان نسبت نیز این مناطق بیش¬تر تحت تأثیر قرار گرفته¬اند. قرارگیری سردچال¬های ناشی از فعالیت¬های بادهای غربیِ دارای هوای بسیار سرد عرض¬های شمالی، رطوبت دریای مدیترانه و سیاه بر روی منطقه، اختلاف دمای شدید بین سطح زمین (ناشی از فرارفت¬های هوای گرم و مرطوب در سطح زمین) و ترازهای بالا (همراه با جبهه¬های سرد) و صعود توده هوای سطح زمین منجر گشته که بیش¬ترین فراوانی وقوع تگرگ در ماه مارس تا می با اوج بارش در آوریل باشد. در این پژوهش بر اساس یک ماتریس 25 (ایستگاه¬های سینوپتیکی) در 27 (متغیر اقلیمی و غیر اقلیمی) بر اساس روش تحلیل عاملی، 7 عامل مهم در مولفه¬های سازنده اقلیم منطقه شناسایی شد که در مجموع 89/81 درصد از رفتار اقلیم منطقه را توجیه می نمایند. در تحلیل خوشه¬ای به روش ادغام وارد، شمال غرب ایران به 4 ناحیه اقلیمی همگن تقسیم گردید. همچنین آزمون نیکویی برازش تعداد روزهای همراه با تگرگ در منطقه نشان می دهد، که توزیع پواسون با سطح اطمینان بالای 90/99 درصد، برازش مناسبی برای داده¬های سالانه تگرگ منطقه محسوب می گردد. در بررسی ترمودینامیکی جو منطقه نیز 7 شاخص ناپایداری جوی (si,li, sw, ki, c.t, v.t, t.t) منطقه مربوط به 23 مورد وقوع تگرگ مورد بررسی قرار گرفت. مقایسه این شاخص¬ها با استانداردهای-های ناپایداری جوی مغایرت¬هایی را بین ارقام مشاهداتی و ارقام پیشگویی شده نشان داده است و نهایتاً شاخص¬های ناپایداری منطقه به شرح زیر تعیین شده¬اند: si ? ،71/20 li ? ،63/16sw ،99/19 ? ki ،30/14 ? c.t ،50/11 ? v.t و 70/24? t.t80/41?