جلوه های تمثیل در آثار سعدی

مشرف¬الدّین مصلح بن عبدالله شیرازی(694-609) متخلّص به «سعدی» نویسندهء اندرزگو و شاعر حکمت سرای قرن هفتم هجری قمری است. او تخلّص خود را از نام اتابک مظفرالدّین سعد بن ابوبکر بن سعد بن زنگی گرفته است. وی در سال ??? سعدی نامه(بوستان) را به نظم درآورد و در سال بعد (???) گلستان را تألیف کرد. دیگر آثار او قصاید فارسی، غزلیّات، قطعات، ترجیع¬بند، رباعیّات، مقالات و قصاید عربی است که تحت عنوان کلیّات سعدی گردآوری شده است. وی قسمت عمده ء آثار خود را به بیان اندیشه های تعلیمی اختصاص داده است، چنانچه علاوه بر گلستان و بوستان در بسیاری از غزلیّات و قصاید خود به مسائل تعلیمی گریز می زند و برای انجام این کار به نحو موثّری از ابزارهای بلاغی بهره می برد. تمثیل یکی از کارآمدترین ابزارهای بلاغی اوست که به مناسبتهای مختلف و با شیوه های گوناگون برای ابلاغ پیام اخلاقی از آن بهره می¬گیرد. کاربرد تمثیل در آثار او با چنان ظرافتی همراه است، که بسیاری از شگردهایش در استفاده از تمثیل را در نوع خود کم نظیر دانسته¬اند. استفاده از امثال عامیانه که حاصل مطالعه، جهان¬بینی و نیز سفرهای دور و دراز سعدی است، یکی از ویژگی¬های اصلی سبک او به شمار می¬رود. برخی از این امثال در روزگار سعدی جنبه ضرب¬المثل داشته¬اند و برخی دیگر به دلیل ایجاز، جذّابیّت و عمق معنی بعد از او به مثل سائر تبدیل شده¬ است. او برای زیبا نمودن تمثیلاتش از آرایه¬ها، ابزار و عناصر مختلف نظیر تلمیح، جابجایی مشبّه و مشبّهٌ به، رعایت تناسب لفظی بین مشبّه و مشبّهٌ¬¬به بهره می¬گیرد. سعدی با 21150 تمثیل پیشرو تمثیل پردازان ایران به شمار می¬رود. او از انواع تمثیل در کلام خود بهره برده است. در این میان تشبیهات تمثیلی و پس از آن استعاره¬های تمثیلیّه بیشترین تعداد را به خود اختصاص داده است. حکایت تمثیلی او گاه به شکل مناظره و گاه به شکل روایت است و گاهی ساختار داستانی دارد. شخصیّت¬ داستان¬های وی انسان¬، حیوان و اشیا هستند. او در بیان این حکایات از الحان مختلف در خطاب به خوانندگان استفاده می¬کند و زبان او حدّ میانه¬ای از سبک خراسانی است.