کاربرد ریاضیات در اقتصاد اسلامی؛ مزایا و محدودیت ها

امروزه دانش ریاضی به عنوان یکی از علوم پایه، گسترش زیادی یافته و با پیشرفت¬های شگرفی مواجه شده است. از جمله شاخه-های ریاضیات کاربردی، استفاده در تجزیه و تحلیل¬های اقتصادی است که منتج به دانش اقتصاد¬ ریاضی شد. کورنو، اجورث، مارشال، پارتو، هیکس و ساموئلسون نام¬های ماندگاری در تاریخ تاسیس و تکامل اقتصاد ریاضی بشمار می¬روند. اقتصاد ریاضی در دوره¬های جدید با توسل به شاخه¬های نوینی همانند نظریه آشوب، منطق فازی و نظریه بازی¬ها تلاش نمود تا علاوه بر رفع محدودیت¬های گذشته، به گشودن افق¬های تازه¬ای اقدام نماید. ریاضیات می¬تواند به عنوان زبانی مشترک میان اقتصاددانان ایفای نقش نموده و سازوکار انباشت دانش را تسهیل کند. علاوه بر این، ریاضیات زمینه آزمون¬پذیری اندیشه¬ها را فراهم نموده و با قرار دادن نظریه¬ها در سطحی برابر، امکان قیاس نظریات را فراهم می¬کند. ریاضیات می¬تواند علم اقتصاد را در راه رسیدن به عینیت یاری رسانده و در برخی موارد به عنوان موتور تحقیق، افق¬های تازه¬ای پیش روی مطالعات اقتصادی بگشاید. همچنین ریاضیات می¬تواند در یافتن نقاط بهینه در تحلیل¬های ایستا، یافتن مسیرهای بهینه در تحلیل¬های پویا و حل مسائلی که دارای قیدهای معادله¬ای و نامعادله¬ایست، اقتصاددانان را یاری رساند. اما علیرغم این مزایای قابل توجه، محدودیت¬هایی نیز در کاربرد ریاضیات در اقتصاد وجود دارد. حذف عوامل مهم همانند نهادها، اخلاقیات و تغییرات ساختاری و بلند مدت به دلیل کمی نشدن، محدودیت¬های پیش رو درباره عدم تناسب ماهوی میان موضوعات اجتماعی و روش ریاضی، تبدیل شدن به ابزاری برای علم نمایی، توسل به مفروضات محدود کننده برای آسان¬ شدن حل ریاضیاتی مدل که منجر به انحراف علم اقتصاد از دنیای واقع می¬شود، بخشی از محدودیت¬های پیش رو در کاربرد ریاضیات در پژوهش¬های اقتصادی است. مطالعات در حوزه اقتصاداسلامی به سبک و سیاق تجربی و ریاضی، مقوله¬ای است که عمر آن بیش از چند دهه نبوده و خلا بحث های روش¬شناسی در این علم کاملا محسوس است. از آنجا که اقتصاد اسلامی از یک سو به مطالعه فرایندهای اجتماعی موثر بر موضوعات اقتصادی می¬پردازد و از سوی دیگر در قلمرو مباحث ارزشی و دینی گام برمیدارد، به روش¬شناسی ویژه¬ای که ظرفیت پذیرش هر دو دسته از مفاهیم را دارا باشد، احتیاج دارد. روش ریاضی از جمله زمینه¬هایی است که با لحاظ برخی ملزومات، می¬تواند اقتصاداسلامی را در طراحی نظریه¬ها بسیار یاری رساند. یافتن الگویی بهینه از کاربرد ریاضیات در مطالعات اقتصاد اسلامی، بر مبنای مطالعه دقیق تجربیات اقتصاد متعارف در این زمینه، امریست که در پژوهش حاضر مورد تاکید و توجه بوده است.