ارزیابی تنوع مورفولوژیکی، مولکولی و شیموتایپی توده های مختلف هندوانه ابوجهل ایرانی (citrullus colocynthis l.) از نظر میزان تولید متابولیت ضدسرطان الاتریسین بی

هندوانه ابوجهل citrullus colocynthis l.)) یکی از گیاهان دارویی متعلق به خانواده کدوییان می باشد. با اینکه در کشور ایران توده¬های مختلفی از این گیاه دارویی مهم وجود دارد ولی گزارشی از بررسی تنوع ژنتیکی و شیمیوتایپی آن موجود نیست. در این مطالعه برای ارزیابی تنوع مورفولوژیکی، ژنتیکی و شیمیوتایپی، از 15 ژنوتیپ هندوانه ابوجهل جمع¬آوری شده از مناطق مختلف ایران (دزفول، شوشتر، هندیجان، گچساران (امامزاده¬جعفر و آبریگون)، زابل (بندان و میل¬نادر)، لنده، کاشان، کازرون، بندرعباس، اهرم، بندردیلم، کرمان، سبزوار) استفاده گردید. صفات مورفولوژیکی مورد ارزیابی شامل طول برگ، عرض برگ، ارتفاع ساقه، قطر ساقه، قطر میوه، طول بذر، عرض بذر، وزن صد دانه، وزن میوه و رنگ بذر بود. به منظور گروه¬بندی ارقام براساس صفات مورفولوژیک، با استفاده از داده¬های استاندارد شده، از تجزیه خوشه¬ای به روش¬ ward استفاده شد که دندروگرام حاصله در فاصله اقلیدسی 18 برش داده شد و چهار گروه به دست آمد. گروه¬های اول تا چهارم به ترتیب 1، 6، 3 و 5 ژنوتیپ را شامل شدند که در نظر اول بر وجود تنوع ژنتیکی در میان توده¬ها دلالت دارند. در دسته اول ژنوتیپ سبزوار به تنهایی قرار گرفت که از لحاظ صفات طول برگ، عرض برگ، طول بذر، قطر میوه، وزن میوه و وزن صددانه در مقایسه با سایر ژنوتیپ¬ها بیشترین میزان را دارا بود. شوشتر و کازرون در زیرگروه الف گروه 1، کمترین فاصله را نسبت به دیگر ژنوتیپ های مورد بررسی داشتند. بر اساس نتایج حاصل از تجزیه به مولفه¬های صفات مورفولوژیک، سه مولفه اول به ترتیب 771/48، 385/17 و 885/11 درصد (مجموعا 040/78%) از تنوع موجود بین ژنوتیپ¬ها را توجیه کردند. مقایسه میانگین به روش آزمون t انجام و نتایج نشان داد که بین میانگین¬ صفات در بین ژنوتیپ¬های مختلف اختلاف معنی¬داری وجود دارد. در این مطالعه، نشانگر مولکولی rapd برای همه 10 آغازگر مورد استفاده، نوارهای چندشکل تولید و 137 باند تولید شده، 16/99% چندشکلی نشان دادند. بیشترین تعداد قطعه تکثیر شده 17 عدد و مربوط به آغازگر ah6 و کمترین آن 11 عدد و مربوط به آغازگر ah1 بود. آغازگر ah6 بیشترین میزان درصد باندهای چندشکل، هتروزیگوسیتی مورد انتظار و همچنین بیشترین تعداد آلل های موثر را داشته و کمترین میزان باندهای چندشکل را آغازگر ah2 نشان داد. تجزیه کلاستر با استفاده از ضریب تشابه جاکارد و به¬ روش upgma، 15 ژنوتیپ به چهار دسته اصلی تقسیم شدند. بیشترین شباهت و کمترین فاصله ژنتیکی بین ژنوتیپ¬های دزفول و بندان (68/0) در گروه 1 و کمترین تشابه و بیشترین فاصله ژنتیکی بین ژنوتیپ¬های کاشان و هندیجان (24/0) مشاهده شد. نتایج نشان دادند که نشانگر rapd برای بررسی تنوع ژنتیکی این ژنوتیپ¬ها ابزار مناسبی است. بین گروه بندی بر اساس نشانگر rapd و پراکندگی جغرافیایی ژنوتیپ¬¬ها ارتباطی مشاهده گردید. بر اساس نتایج حاصل از تجزیه به مولفه¬ها، سه مولفه اول یعنی pca1، pca2،pca3 ،pca4 و pca5 به ترتیب 688/36، 670/10، 182/7، 476/6 و 891/4 (مجموعا 91/65%) از واریانس کل را توجیه کردند. یعنی نشانگرهای مورد استفاده دارای توزیع نسبتا مناسبی در سطح ژنوم بوده¬ و در ارزیابی تنوع ژنتیکی ارقام هندوانه ابوجهل موردمطالعه، نسبتا مناسب عمل کرده¬اند. بر اساس نتایج به¬دست آمده از ارزیابی شیمیوتایپی سه ژنوتیپ مورد بررسی، مشخص شد که ماده موثره کوکوربیتاسین i (الاتریسین b) در همه اجزای ژنوتیپ بندان، اعم از ریشه، ساقه، میوه و برگ وجود دارد و بیشترین میزان این ماده در قسمت ریشه ژنوتیپ دیلم، بیشترین میزان آن در ساقه ژنوتیپ بندان و در میوه گیاه، بیشترین میزان ماده مورد نظر در ژنوتیپ بندان بود. میزان کوکوربیتاسین i در برگ ژنوتیپ امامزاده جعفرگچساران نیز بسیار بالاتر از سایر ژنوتیپ¬ها بود.