«نقش ادبیات جاهلی درمهمترین تفاسیر قرآن در سه قرن اول هجری»

زبان عربی در دورۀ جاهلیت به درجات تأمل برانگیزی از قدرت ادبی رسیده بود؛ تا جایی که خداوند در قرآن کریم از آن به عنوان (عربی مبین) یاد می¬کند. چون قرآن به زبان عربی نازل شده است، توجه به ادبیات صدر اسلام (جاهلیت)، بویژه شعر آن دوران در فهم و تفسیر آیات قرآن از ضرورت و اهمیّت فراوانی برخوردار است. بر این اساس مفسران دورۀ اول تفسیری، در تفاسیرشان بسیار از واژگان، اصطلاح¬ها، تعبیر¬ها و نکات ادبی و بلاغی روزگار جاهلی استفاده کرده¬اند؛ چنانکه ابن عباس در تفسیر خود ضمن بهره بردن از واژگان و تعابیر گذشته، نمونه-های متعددی از اشعار عرب جاهلی را به عنوان شاهد برای برخی وجوه تفسیری خود آورده است. پس از او نیز بسیاری از مفسران، بویژه کسانی که از نظر ادبی و بلاغی به قرآن نظر داشته¬اند، به نقش ادبیات عرب جاهلی در فهم پاره¬ای از وجوه تأویلی و تفسیری قرآن کریم اشاره کرده¬¬اند. در این پایان نامه برآنیم که وجوه اثر گذاری ادبیات عصر جاهلی را بر تفاسیر سه قرن اول هجری بویژه ابن عباس، فرّاء و ابن قتیبه بررسی کنیم. این پایان نامه در پنج فصل نوشته شده است. فصل اول: شامل کلیات، تعاریف و مفاهیم است. فصل دوم حاوی بحث¬هایی در خصوص نقش ادبیات جاهلی در آثار تفسیری ابن عباس است، که دو اثر وی به نام«غریب القرآن فی شعر العرب» و «لغات القرآن» را بدین منظور بررسی کرده¬ایم. در فصل سوم نیز نقش ادبیات جاهلی بر شیوۀ تفسیر فرّاء بررسی شده است. بدین منظور کتاب «معانی القرآن» وی را بررسی کردیم. فصل چهارم حاوی نقش ادبیات جاهلی برآثار تفسیری ابن قتیبه است. در این فصل نیز دو اثر از ابن قتیبه به نام¬های «تأویل مشکل القرآن» و « غریب القرآن» را در نظر داشته¬ایم. فصل آخر شامل نتیجه گیری و پیشنهاد است. از بررسی¬های به عمل آمده در این تحقیق نتایجی بدین شرح به دست آمد: نخست آنکه ادبیات جاهلی بویژه شعر آن، تأثیر بسزایی در تفاسیر مفسران نامبرده داشته است. دیگر اینکه این مفسران در تفاسیر خود آیات قرآن را از نظر واژگانی، صرفی، نحوی، معنایی و بلاغی بررسی کرده¬اند و برای این کار به اشعار و لغات جاهلی بویژه لغات و لهجه¬های قبایل مختلف حجازی و غیر حجازی استشهاد کرده¬اند.