بررسی اسناد مجازی (مجاز عقلی) در زبان سعدی و متنبّی

اهمّیت دانش بلاغت بر علاقه مندان شعر و ادب پوشیده نیست، چرا که شناخت زیورهای کلام و عناصر خیال ورزی، موجب می شود تا هر خواننده و شنوند? باذوقی به دقایق سخن ادبی پی ببرد و در نتیجه از یادگارها و تراویده های ذهنی و قلمیِ آفرینندگان آثار ادبی، افزون تر بهره ور و مشعوف گردد؛ از این رو ادیبان و سخن سنجان چمنزار بلاغت، از ادوار پیشین تا به حال کوشیده اند با موشکافی، به نگارش کتاب هایی چند در حوز? بلاغت و توابع آن، دست یازند و هر کدام به سهم خود، برای گسترش دامن? این علم اهتمام ورزند. بنابراین تلاش نگارنده در این پایان نامه، بر آن بوده است در راستای همین امر، یکی از عناصر بلاغی، یعنی إسناد مَجازی را بر اساس پاره ای از عناصر علم زبان شناسی و معیارها و موازین علم منطق، بررسی و ژرف کاوی کند. در این راستا، برای تبیین بیشتر این شگرد بلاغی، به بررسی نمونه هایی از آن در زبان سعدی و متنبّی، دو شاعر بزرگ زبان فارسی و عربی، پرداخته شد؛ و پس از پرداختن به این مهم، و تحلیل إسناد مَجازی در دو علم منطق و زبان شناسی نتایج مهمّی از جمله موارد ذیل حاصل شد: 1. إسناد مَجازی، معمولاً در جملات خبری ای رُخ می دهد که، با قرائن لفظی یا معنوی، برخلاف عقید? متکلّم باشد؛ بنابراین، جملات یا صورت های انشایی، پس از تأویل به جمله های خبریِ داری حُکم (إسناد)، شایست? بررسی در مبحث إسناد مَجازی قرار می گیرند. 2. در چهارچوب علم منطق، إسناد مَجازی نوعی قضیّ? حملی است که از لحاظ اعتقادات متکلّم رابط? بین موضوع و محمول در آن، رابطه و نسبتی حقیقی نیست، بلکه گوینده (شاعر یا نویسنده) به عمد و با هدف رسایی، زیبایی و تأثیر بیشتر در مخاطب و با دخل و تصرّف در رابط? بین موضوع و محمول، به مَجاز در إسناد دست می زند. 3. بیشتر علمای بلاغت، إسنادهای مَجازی زبان فارسی را با تعاریف و مثال های ادبیّات عرب سنجیده اند و گاهی اوقات، بدون در نظر گرفتن قابلیّت های زبانی یا ظرافت های خاصّ زبان فارسی، سعی در طبقه بندی إسنادهای مَجازی در گروه های مشخّص شده در بلاغت عربی کرده اند که حاصل، نادیده گرفتن بسیاری از ترفندها و قابلیت های زبانی در زبان فارسی می شود. 4. بسیاری از إسنادهای مَجازیِ به کار رفته در آثار این دو شاعر، که از چشم انداز زبان شناسی، نمونه ای از فراهنجاری معنایی هستند، درصدد زیبایی آفرینی، إغراق و مبالغه، تکریم و بزرگداشت، تأثیر بیشتر کلام و با هدف وارد کردن مخاطب به دنیای خیال و شعر و ادب است. همچنین نتایج دیگری که در خلال بحث به آن ها پرداخته شده است و از دیگر سو، پژوهنده کوشیده است برای ورود به موضوعات علم منطق و زبان شناسی و همچنین تمهید مقدّمه، به اجمال به ذکر برخی از تعاریف و اصطلاحات این دو علم بپردازد.