بررسی رابطه سینما و اخلاق از منظر اسلامی (مورد مطالعه: سینمای بعد از انقلاب اسلامی ایران)

در دنیای امروز میزان اهمیّت، تاثیرگذاری و جذّابیت رسانه¬ها به خصوص سینما برکسی پوشیده نیست. غالب کشورها و ایدئولوژی¬های جهان در تلاشند تا مفاهیم مورد پذیرش خویش را از طریق رسانه های جمعی به گوش جهانیان برسانند. در نگاه اوّل جامعۀ اسلامی نیز باید از این ظرفیّت فوق¬العاده برای ترویج اخلاق حسنۀ اسلامی استفاده نماید. امّا سؤال این است که آیا ابزار های مدرنی چون سینما پیام های اخلاقی را بدون هیچ دخل و تصرّفی به مخاطب خویش منتقل می کنند؟ یا این رسانه¬ها به دلیل خواص ذاتی خود، قابلیت انتقال مفاهیم اخلاقی را نداشته و اصولاً با اخلاق اسلامی قابل جمع نیستند؟ که در این صورت استفاده از آنها برای ترویج اسلام، تاثیری معکوس برجای خواهد گذاشت.این پایان نامه برای جواب به این سؤال در قدم اوّل را روش کتابخانه ای به تعریف اخلاق اسلامی از دیدگاه علمای شیعه (و بیشتر ناظر به آراء حضرت آیه¬الله مصباح یزدی) پرداخته است. در این دیدگاه همۀ رفتارها و ملکات انسانی که قابل مدح و ذم باشند و دارای صبغۀ ارزشی، خواه مربوط به رابطۀ انسان¬ها با یکدیگر، یا رابطه انسان با خدا، یا رابطه انسان با خود و یا حتّی رابطۀ انسان با طبیعت، در حوزۀ اخلاق قرار می-گیرند؛ که اگر در مسیر کمال نهایی انسان که همان فلاح و رستگاری است قرار داشته باشند، اخلاقی و الاّ غیر اخلاقی محسوب می¬گردند. در این دیدگاه اخلاق هم در تعیین مصداق هدف نهایی و ملاک ارزش گذاری و هم در مقام تشخیص و تعیین افعال ارزشمند و ضد¬ارزش به شدّت نیازمند اعتقادات و دستورات دین است. در گام بعد، پس از تعریف ذات سینما و ماهیّت تکنولوژیکی آن (عمدتا ناظر به آرای شهید آوینی)، دیدگاه¬های مربوط به رابطۀ دین و رسانه حول سه نظریۀ «ذات¬گرایانه»، «ابزارانگارانه» و«اقتضاءگرایانه» بحث گردیده و نهایتاً دیدگاه اقتضاءگرایانه به عنوان نظریه ای که قائل به تعامل میان اخلاق و سینما است مورد تایید قرار می¬گیرد. امّا در فصل بعد، سه فیلم سینمایی «اخراجی ها 3» ، «سگ کشی» و «عروس» (پرفروش¬ترین فیلم¬های سال¬های 1369،1379،1389 به عنوان نمونه¬هایی از فیلم¬های سینمایی بعد از انقلاب) با ترکیبی از برخی روش های کیفی و با رویکردی اخلاقی مورد نقد و بررسی قرار گرفته، تا علاوه بر اثبات امکان تعامل اخلاق و رسانه، الگویی نو برای عیارسنجی و تولید فیلم های سینمایی با نگاه اخلاقی ارائه داده باشد