ارزیابی شایستگی مراتع هندوان خوی برای چرای دام

ارزیابی شایستگی اراضی، مهم ترین بخش آمایش سرزمین تلقی می شود که در آن شایستگی اراضی برای هر یک از کاربری ها، جداگانه محاسبه می شود. بر همین اساس شناخت عواملی که در تعیین شایستگی مراتع یک منطقه برای چرای دام موثر است، ضروری می باشد. پژوهش حاضر نیز با هدف ارزیابی شایستگی مراتع هندوان خوی برای چرای دام در استان آذربایجان غربی انجام شد. برای این منظور پس از انجام مطالعات پایه و تعیین تیپ های گیاهی و نامگذاری آن بر اساس نمود ظاهری، از پوشش گیاهی آماربرداری و اطلاعات مربوط به وضعیت و گرایش هر یک از تیپ های گیاهی، مقدار تولید گونه های قابل چرا و دیگر مقوله های اندازه گیری ساختار در داخل 60 پلات یک متر مربعی که در امتداد 6 ترانسکت 100 متری مستقر شده بودند، اندازه گیری شد. سپس بر مبنای دستورالعمل فائو (1990) و با بهره گیری از سیستم اطلاعات جغرافیایی (gis) و با مد نظر قرار دادن پیشنهادات طرح ملی تعیین شایستگی مراتع در مناطق مختلف آب و هوایی کشور، شایستگی هر یک از تیپ های گیاهی برای چرای دام (گوسفند و بز و چرای مشترک) بر اساس مقادیر شاخص های هر یک از معیارهای حساسیت خاک به فرسایش، تولید علوفه و ظرفیت چرا و منابع آب تعیین گردید و عامل یا عامل های کاهش دهنده و محدود کننده شایستگی مرتع برای چرای هر یک از دام ها (گوسفند و بز) و چرای مشترک گوسفند و بز مشخص گردید. در گام آخر با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی، تیپ های گیاهی از نظر چرای دام، اولویت بندی و درجه اهمیت هر یک از معیارها و شاخص های مرتبط با آن به منظور ارائه دستورالعملی که ضمن عملی بودن، ساده، کم هزینه و قابل فهم توسط تمامی کارشناسان باشد، مشخص شد. نتایج ارزیابی نهایی شایستگی چرای دام نشان داد به ترتیب برای چرای گوسفند از مجموع 6587 هکتار اراضی مرتعی مورد مطالعه، (32/5%) در طبقه شایستگی s1، (79/23%) در طبقه شایستگی s2، (98/43%) در طبقه شایستگی s3 و (91/26%) در طبقه شایستگی n قرار گرفت. برای چرای بز، هیچ سطحی از مراتع در طبقه شایستگی s2 قرار نگرفتند، (36/12%) در طبقه شایستگی s1، (91/26%) در طبقه شایستگی s3 و (99/30%) در طبقه n قرار گرفت. همچنین برای چرای مشترک هیچ سطحی از مراتع منطقه در طبقه شایستگی s1 قرار نگرفت، (32/5 درصد) در طبقه شایستگی s2 و (94/46 درصد) در طبقه شایستگی s3 قرار گرفتند. همچنین مساحتی حدود (74/47 درصد) در طبقه شایستگی n (غیره قابل استفاده برای چرای مشترک) قرارگرفت. همچنین نتایج نشان داد به ترتیب در 62/60 درصد و 59/55 از مساحت منطقه، معیار تولید علوفه به عنوان عامل کاهش دهنده شایستگی مرتع برای چرای گوسفند و چرای بز است. ضمن اینکه به منظور استفاده مشترک چرای گوسفند و بز، در 89 درصد از مساحت منطقه، معیار حساسیت خاک به فرسایش به عنوان عامل کاهش دهنده عمل کرده و شاخص حد بهره برداری مجاز نیز بیشترین نقش را در کاهش شایستگی مراتع منطقه برای چرای گوسفند و بز داشته است. نتایج اولویت بندی تیپ های گیاهی، نشان می دهد که تیپ گیاهی fe.ov- ag.tr دارای بیشترین و تیپ گیاهی as.au-st.ho دارای کمترین اولویت برای چرای دام در مرتع مورد بررسی است که معیار تولید علوفه دارای بیشترین درجه اهمیت و معیار منابع آب دارای کمترین درجه اهمیت به منظور اولویت بندی تیپ های گیاهی مورد بررسی برای چرای دام است. شاخص های حد بهره برداری مجاز، علوفه دردسترس، زمین شناسی و کمیت منابع آب به ترتیب بیشترین درجه اهمیت را به منظور تعیین اولویت تیپ های گیاهی از نظر چرای دام دارند که ضرورت دارد در طراحی دستورالعمل تعیین شایستگی مراتع برای چرای دام و ارزیابی قابلیت آن در منطقه مورد بررسی به آن ها اهمیت بیشتری داده شود.