تغییر پذیری زمانی - مکانی خشکی درایران

بخش وسیعی از ایران با خشکی مواجه است و از نظر تأمین شرایط رشد گیاهان، با کمبود آب مواجه است. مطالعه ویژگی های خشکی می تواند در برنامه ریزی های متعدد برای این مناطق از جمله کشاورزی، موثر واقع شود و امکان استفاده هر چه بهتر از توان های محیطی را فراهم سازد. برای رسیدن به این هدف، خصوصیات و تغییرپذیری زمانی- مکانی خشکی در ایران با استفاده از شاخص های ai (شاخص خشکی)، iq (شاخص رطوبت ویژه) و im (شاخص خشکی ارینچ) مورد بررسی قرار گرفت. به همین منظور، از بین ایستگاه های سینوپتیک کشور، 51 ایستگاه با طول دوره آماری 30 ساله (2010-1981) انتخاب گردید. عناصر اقلیمی مورد نیاز جهت محاسبه شاخص های مذکور شامل بارش، فشار بخار، فشار محلی، دما، دمای ماکزیمم، رطوبت نسبی و نیز آمار موردنیاز جهت محاسبه تبخیر و تعرق پتانسیل می باشد که از طریق وب سایت سازمان هواشناسی کشور اخذ گردید. خروجی 30 ساله شاخص های مذکور با استفاده از روش rbf درون یابی شد. در نهایت، پهنه بندی ایران بر مبنای شاخص های خشکی، با استفاده از نرم افزارarcgis9.3 انجام شد. بر اساس ضرایب همبستگی بین پارامترهای اقلیمی شاخص های مورد استفاده و همچنین تعیین مساحت هر ناحیه اقلیمی، مناسب ترین شاخص خشکی برای نواحی اقلیمی ایران انتخاب گردید. جهت بررسی سیر زمانی شاخص iq ، روندیابی این شاخص با استفاده از آزمون ناپارامتریک من-کندال انجام گرفته و محاسبه آماره z من-کندال و ترسیم نمودارهای مربوطه در محیط نرم افزار matlab صورت گرفت. بررسی نقشه های پهنه بندی و همچنین نتایج همبستگی، بیانگر این است که از مجموع 985761 کیلومتر مربع مساحت ناحیه خشک (57/68 درصد مساحت ایران)، 4/35 درصد مساحت این ناحیه با شاخص خشکی im همبستگی بالاتری را نشان می دهند، در حالیکه 64/6 درصد مساحت این ناحیه با شاخص خشکی ai ارتباط قوی تری را نمایش می دهند. بدین ترتیب می توان گفت شاخص ai مطابقت بهتری با شرایط ناحیه خشک ایران نشان می دهد و نماینده بهتری برای تعیین وضعیت خشکی این ناحیه می باشد. نتایج تحقیق همچنین نشان می دهد که از 6131/8 کیلومتر مربع مساحت ناحیه خزری (0/35 درصد مساحت ایران)، 5/6 درصد مساحت این ناحیه، با شاخص خشکی ai همبستگی بالاتری دارد، در حالیکه 94/3 درصد مساحت این ناحیه با شاخص خشکی iq ارتباط قوی تری را نشان می دهد. بدین ترتیب شاخص خشکی iq، درجه خشکی این ناحیه را بهتر نمایش می دهد. نتایج همچنین نشان می دهد که شاخص خشکی iq، مرز بین اقلیم غرب و شرق دریای خزر را به خوبی تفکیک نموده است. به طورکلی 77/85 درصد مساحت کشور با شاخص ai، 0/75 درصد با شاخص iq و 21/4 درصد با شاخص im ارتباط بالاتری دارد. نتایج بدست آمده از آزمون ناپارمتریک من- کندال برای شاخص خشکی iq، حاکی از روند افزایشی خشکی در ایران است. این روند افزایشی در 80/4 درصد از ایستگاه های مورد مطالعه در طی دوره آماری روی داده است. در صورتی که روند کاهشی خشکی در 19/6 درصد ایستگاه ها مشاهده می شود.