بررسی مولفه های تفکر انتقادی در کتب مطالعات اجتماعی و راهنمای معلم پایه هفتم (93-92)

چکیده هدف پژوهش حاضر، بررسی میزان بهره گیری محتوای کتاب های مطالعات اجتماعی و راهنمای معلم پایه هفتم ازمولفه ها و زیرمولفه های تفکر انتقادی (از نظر فاسیون)، به روش تحلیل محتوا بود. جامعه این پژوهش، کتاب های درسی مطالعات اجتماعی و کتاب راهنمای معلم درس مطالعات اجتماعی پایه ی هفتم در سال تحصیلی(92-93)می باشد و نمونه گیری صورت نگرفته است. ابزار تحقیق در این پژوهش، عبارت بود از جداول مقوله بندی تحلیل محتوا، که توسط پاسیار و استقامت(1388)، و بر اساس مولفه ها و زیرمولفه-های تفکر انتقادی، از کتاب ها و پژوهش های متعددی استخراج شده است و با پژوهش جدیدی در مورد کتاب های درسی رشته مطالعات اجتماعی در دانشگاه تربیت معلم، تحت عنوان ارزیابی برنامه درسی رشته مطالعات اجتماعی مراکز تربیت معلم ایران از منظر اندیشه انتقادی(نوشادی و خادمی، 1390)، و پژوهشی در آمریکا، تحت عنوان؛ تفکر انتقادی، چیستی و چرایی(فاسیون،2013)، هماهنگی دارد. این جداول شامل 6 مولفه؛ تفسیر، تحلیل، ارزشیابی، استنباط، توضیح و خودتنظیمی و 14 زیرمولفه دسته-بندی، رمزگردانی، واضح سازی، آزمودن اندیشه ها، تحلیل اندیشه ها، بررسی استدلال ها، جستجوی شواهد، حدس زدن متغیرها، استنتاج، بیان نتایج، اثبات روش ها، ارائه استدلال ها، خودسنجی و اصلاح می باشد. بر اساس این پژوهش، از مجموع دو کتاب، از مجموع 351 موقعیت برای تفکر انتقادی، تعداد 668 فراوانی مولفه های تفکر انتقادی ثبت شده، مولفه تفسیر با 321فراوانی با 91% توجه، و مولفه استنباط با 308 فراوانی به ثبت رسیده، 88% مورد توجه بوده است که بیش ترین میزان توجه در کتاب های فوق را به خود اختصاص داده بودند و مولفه خودتنظیمی که مهم ترین مولفه در تفکرانتقادی محسوب می شود، با 71 فراوانی، 20% و مولفه ارزشیابی با 106فراوانی، 30% مورد توجه قرار گرفته اند که کمترین میزان توجه به مولفه ها را به خود اختصاص داده بودند. از بین زیر مولفه های تفکر انتقادی، زیرمولفه های واضح-سازی و جستجوی شواهد با 300مورد فراوانی، با 85% میزان توجه، بیشترین میزان توجه، و زیرمولفه ی اصلاح با 46 فراوانی تنها در 13% ، و خودسنجی با 60 فراوانی، در 17% موقعیت ها مشاهده شده که کمترین میزان توجه را دارا بودند. در مجموع نتایج آزمون خی دو در بررسی مولفه ها و زیرمولفه های تفکرانتقادی از نظر فاسیون نشان داد که؛ بین پراکندگی فراوانی مولفه ها و زیرمولفه های کل دو کتاب فوق تفاوت معنی داری وجود دارد؛ نتایج آزمون خی دو نشان داد که بین پراکندگی مولفه ها وزیرمولفه های تفکرانتقادی بین چهاربخش دو کتاب نیزتفاوت معنی داری وجود دارد که نشان دهنده توزیع نامناسب مولفه ها در کل دو کتاب و توجه ناقص به همه مولفه ها و زیرمولفه ها در دو کتاب فوق دارد. واژگان کلیدی: تحلیل محتوا، کتاب های مطالعات اجتماعی و راهنمای معلم پایه هفتم، مولفه های تفکر انتقادی، زیر مولفه های تفکرانتقادی