سکوت از منظر نهج البلاغه

سکوت مولا علی(ع) به عنوان برجسته ترین تصمیم دوران زندگانی ایشان، نقش بسیار مهمی در سرنوشت اسلام بعد از رسول خدا(ص) داشته است. سکوت حکیمانه ایشان، اسلام را از نابودی نجات داد و سکوت منفی مردم آن دوران نیز منجر به تضییع حق و انحراف مسیر هدایت بشر شد. با مطالعه نهج البلاغه درمی یابیم که موضوع سکوت از منظر علی(ع) اهمیت ویژه ای دارد. اما علیرغم وجود این اهمیت، کمتر مورد تحقیق قرار گرفته و همین امر موجب پیدایش انگیزه پژوهش در این موضوع برای نویسنده شده است. مولا علی(ع) در نهج البلاغه به تفصیل درباره سکوت بحث کرده و از جنبه های مختلف، دستاوردهای آن را مورد بررسی قرار داده اند. در برخی موارد آثار یا موانع آن را برشمرده اند. گاهی سکوت را تحسین و به آن توصیه نموده اند. گاهی نیز آن را مذمت و در مواردی از آن منع فرموده اند. نتیجه آن که سکوت گاهی مثبت و ممدوح، و گاهی منفی و مذموم می باشد. استفاده منطقی از آن، پسندیده و منشأ اثرات ارزشمندی برای انسان است. انتخاب نابجای آن نیز مذموم است و اثرات بدی دارد. منظور از سکوت در این پژوهش، تنها سکوت گفتاری نیست؛ بلکه هرگونه خودداری از واکنش حرکتی یا حتی پرهیز از واکنش احساسی و قلبی نیز سکوت نامیده شده و در حیطه تحقیق ما می باشد. سکوت در حوزه های مختلف دیگری نیز قابل تحقیق است؛ اما دامنه مورد تحقیق ما فرمایشات مولا علی(ع) در نهج البلاغه بوده است. پژوهش جاری، برای کشف نظر حضرت امیر(ع) درباره سکوت با روش توصیفی تحلیلی و با جمع آوری اطلاعات به شیوه کتابخانه ای انجام شده است. منابع مورد استفاده در این پژوهش، شروح نهج البلاغه، نظر صاحبان اندیشه و کتب حدیثی و تاریخی می باشد. این تحقیق با نگاهی متفاوت به بحث سکوت، بر اساس شرح شارحان متقدم و متأخر و نظر صاحبان اندیشه در منابع مذکور، با اقدامی نو و تازه، گسترده تر از پژوهش های مشابه، سکوت را موضوع بندی و نتایج آن را در حد وسع و بضاعت اندک خود، تحلیل نموده است. نتایج مباحثی هم چون «موانع سکوت منفی» راهبردهایی است که به پیشگیری از وقوع سکوت منفی کمک می نمایند و صد البته «پیشگیری بهتر از درمان است». آشنایی با آثار سکوت مثبت و منفی و عواقب خوب و بد آن نیز همین بهره را دارد.