نقد تخیلی تصویرگری نگاره های خاوران نامه با دیدگاه گاستون باشلار

گاستون باشلار، شناخت تخیّل شاعر و هنرمند را از ورای تحلیل تصاویر ادبی یا هنری مبنای اندیشه خود قرار می دهد. او در تصاویر مورد مطالعه خود، عناصر چهارگانه «آب»، «باد»، « آتش» و « خاک» را که از دیر باز در تمدن کهن شرق نیز مطرح بوده است، به عنوان قالبی برای سنجش عناصر موثر بر روی تخیّل نویسنده در نظر می گیرد و از کهن الگوهای اسطوره ای و تحلیل تخیّل هنرآفرین، بر اساس جلوه مادی عناصر چهارگانه استفاده می کند. داستان-های خاوران نامه حول پهلوانی ها و رشادت های حضرت علی (ع) و اصحاب ایشان در برابر دشمنان و کفار، شامل داستان های حماسی، اسطوره ای و افسانه ای است که در آن، حضرت علی (ع) را در مصاف با موجودات افسانه ای، اژدها و مکان ها و موجودات عجیب نشان می دهد. پایان نامه، در پی پاسخ به این سوال است: که هنرمند چگونه با تمرکز بر عناصر اربعه به عنوان ابزاری برای خیال پردازی، به تصویرگری این منظومه تخیلی پرداخته است؟ نتیجه حاصل از تحقیق این است که: ابن حسام در جای جای منظومه، ضمن بهره مندی و حفظ قوانین و الگوهای رایج حماسه، از فنون ویژه ادبی و صور خیال همچون توصیف، تشبیه، استعاره و اغراق که لازمه یک اثر حماسی است، بهره برده است و معانی انتزاعی و تجریدی را نیز در قالب امور مادی به خوبی بیان داشته است. گاه استعاره شعر ابن حسام در مظاهر طبیعت جلوه گر می شود. استعاره هایی که در قالب نمادها و کهن الگوها بازتاب یافته است. استعاره هایی از تولد، زندگی و مرگ، استعاره هایی از باروری و نگهداری، استعاره هایی از نور و قداست، استعاره هایی از حرکت و پویایی، که همگی آنها با نقد باشلار که هدف آن بر محور تخیل تولیدی (عناصر اربعه) و تخیل مادی (استعارات و تشبیهات) است، قابل بررسی می باشند.