تکرار در اشعار فوزی المعلوف

-1- بیان مساله «صنعت تکرار» یکی از آرایه های لفظی ا‏ست که به عنوان یک صنعت و هنر ادبی شناخته شده است. گاه به گونه یک هنر شگفت ادبی، به سخن، آهنگ و موسیقی ویژه ای می بخشد و واژه ها را به رقصی دل انگیز می کشاند. تکرار در یک عبارت می تواند به شکل یک کلمه، حرف، واژه و یا جمله نمایان شود . در حقیقت تکرار به خاطر اهمیّت آن در عبارت است، که شاعر بیشتر از بقیه به آن توجه می کند. (نازک الملائکه،276:1977). وجود تکرار در تمام نمادهای عالم به گونه های مختلف قابل تشخیص و تبیین است، اصولاً وجود هستی مبتنی بر «تکرار» است، آمد و شد فصول، حرکت سیّارات و ستارگان، و نیز زندگی و مرگ از همین مقوله‏اند (شفیعی کدکنی،39:1385). تعریف معنای تکرار در تعابیر ادبی، به ترتیب آمدن الفاظ و تکرار آن در اسلوب بیان است، به طوری که پدیدآورنده نغمه های موسیقی در شعر و نثر باشد و برای تقویت موسیقی در کلام و مفاهیم آورده شود (هلال، 1980: 239). تکرار اقسام گوناگونی دارد که عبارتند از: تکرار لفظ یا معنی، تکرار مفید یا غیر مفید، تکرار زشت یا زیبا، امّا ابن رشیق تکرار را به سه قسم تقسیم کرده است: تکرار لفظ بدون معنی، تکرار معنی بدون لفظ و تکرار لفظ و معنا باهم. (ابن رشیق،73:1401). هر یک از آن ها به شکل مفید و غیر مفید تقسیم می شوند. در تکرار مفید، لفظ برای معنا می آید یعنی در کلام برای تأکید آورده می شود و آن لفظ دلالت بر توجه چیزی دارد که در کلام تکرار شده و مبالغه در مدح و غیر مدح می باشد؛ اما تکرار غیر مفید آن است که لفظ برای غیر معنا نیاید. (ابن الأثیر، 1420: 146). تکرار، اغلب نشان‎دهنده تکیّه و تأکید و یا توجّه و علاقه شاعر بر موضوع و معنی مکرر است (شاملو،33:1374) که در اشعار شاعران مختلف جلوه‏های گوناگونی داشته و دارای مضامین و مفاهیم مختلفی است که در این جستار به تکرار در اشعار «فوزی المعلوف» از جنبه های مختلفی مانند کثرت تکرار، تکرار فعل، جناس تام، غیرتام، سجع، ردالصدر علی العجز، ردالعجز علی الصدر، و . . . پرداخته است . اکنون به نمونه ای از تکرار در شعر او اشاره می شود. سوفَ یغدو عنّا بعیداً، ونغدو بعدَ حینٍ غریبه و غریباً (المعلوف،2008: 96). از ما دور خواهند شد و ما بعد از مدتی مرد و زن غریب و تنها می شویم. در این بیت شاعر اشاره دارد به زمانی که در غربت می زیسته و این عشق خانمان سوز غربت، برای او عذاب آور بوده است. زیرا برای آرزوهای دست نیافتنی یار و دیار خود را ترک گفته و به سرزمینی بیگانه و دور دست مهاجرت کرده چون زمانی در کنار خویشانش بوده، اکنون همه از وی دور شده اند و او غریب و تنها مانده است که این مسأله باعث شده یأس و نا امیدی در اوبیشتر رخنه کند. در این شعر غدا 2 بار و غریب هم دو بار تکرار شده است و این تکرار کلمات باعث شده شاعر توجه خاصی به این کلمات داشته باشد که این امر به خاطر ناراحتی و حزنی است که بعد از وداع با لبنان دچار آن شده است. 1-2- پیشینه پژوهش 1-آثار و اندیشه های فوزی المعلوف، پایان نامه، از اقدس عرب، ،در این پایان نامه به آثار و اندیشه های وی و به بررسی مفاهیمی چون وصف، غزل، رثا، اشتیاق به وطن و برخی موضوعات اجتماعی و تاریخی پرداخته شده است. 2- اندیشه آرمان شهر در قصیده «علی بساط الریح»، فوزی المعلوف، مقاله، از علی نوروزی، علی اکبر چناری، دانشگاه فردوسی مشهد. این مقاله ابتدا در رابطه با مفهوم آرمان شهر و علّت اوج گیری این اندیشه در مکتب رمانتیسم می پردازد، در ادامه بعد از معرّفی مختصری از قصیده به جهت ساختار روایی آن، عناصری مانند کشمکش، گفتگو و زمان و مکان را مورد بررسی قرار می دهد. 3- بررسی جایگاه فوزی المعلوف در انجمن ادبی (العصبه الاندلسیه)، پایان نامه، از خالد رسول زاده، در این پایان نامه به بررسی جایگاه فوزی معلوف در این انجمن ادبی پرداخته شده و هم چنین روزنامه ها و مجلاتی که برای چاپ آثار وی با هم رقابت داشتند. 4- ظاهره التکرار فی شعر أبی القاسم الشابی (دراسه أسلوبیه)، مقاله، از زهیر أحمد المنصور، از جامعه القری، در این پژوهش به کشف لفظ تکرار در اشعار ابوالقاسم شابی می پردازد، زیرا وی تا حد زیادی در اشعارش از آن استفاده کرده است. در این پژوهش به کیفیت، ساختار، صیاغ و ترکیب تکرار پرداخته می شود. 5-دراسه حول ظاهره التکرار من خلال آراء ابن رشیق فی کتاب العمده، مقاله، از سید رضا سلیمان زاده نجفی و غلام رضا شانقی، از دانشگاه اصفهان، این مقاله به چگونگی تکرار در کتاب العمده از ابن رشیق پرداخته است و به موضوعات ادبی به ویژه بلاغی توجه خاصی داشته است و به بررسی تکرار از دیدگاه دیگر مراجع در زبان و ادب هم بهره می گیرد. 1-3- حدود پژوهش دیوان فوزی المعلوف و مجموعه ای از قصائدش که عبارتند از: علی بساط الریح، لوائج الغربه، احضارهُ و الوطن و الإنسان، خطرات الهوی، شعله العذاب، موشحات أندلس الجدیده، شعله العذاب، موشحات أندلس الجدیده، ابن حامد أو سقوط غرناطه. 1-4- پرسش پژوهش 1-نمودهای تکرار در اشعار فوزی معلوف به چه صورت هایی جلوه گر است و چرا از آن استفاده کرده است؟ 1-5- فرضیه پژوهش با توجه به سوال اصلی تحقیق، فرض بر آن است که: 1- تکرار در اشعار معلوف به شکل های جناس تام، غیرتام، ردالصدر علی العجُز و... جلوه گر است و از تکرار برای اهمیّت و جلب توجه کردن، تأکید بر اغراء و تحذیر و خستگی و... استفاده کرده است. 1-6- هدف پژوهش این پژوهش، هدف، تبیین اندیشه های فوزی در قالب تکرار می باشد. 1-7- روش پژوهش یکی از روش هایی که امروزه در تحقیقات علوم مختلف به ویژه علوم انسانی به کارگرفته می شود، روش تحلیل محتوایی است. در این شیوه پژوهشگر با استفاده از مطالعه ی متن و با استفاده از ابزارهای کمکی به داده هایی دست می یابد و با استفاده از آن به اثبات یا رد فرضیه هایش می پردازد. در این پایان نامه با استفاده از همین روش، نخست تمام مولفه هایی را که به نوعی با مبحث پایان نامه ارتباط داشتند، به عنوان داده های متن گردآوری نموده و سپس به تحلیل آن پرداخته شد. روش جمع آوری مطالب به شیوه-ی اسنادی کتابخانه ای است.