بررسی نمادهای مذهبی در آثار سفال و فلز دوره سلجوقی

در هنر اسلامی، طرح ونقش علاوه بر مضمون و زیبایی ظاهری اش،دارای یک معنای درونی است. در هنر اسلامی، چشم جستجوگر بیننده از پس ظواهر به دنبال یافتن آن رمز و معنای درونی است، معنایی که به عالم باطن بازمی گردد و ریشه در مفاهیم و تعالیم مذهبی دارد.مفاهیم مذهبی،بخش اعظم نمادپردازی را تشکیل می دهند و از آنجاییکه نماد با خودشناسی انسان در ارتباط است به عنوان، یکی از ابزارهای معرفت و کهنترین روش بیان هنری محسوب می شوند. آثار هنری، در هر دوره¬ای بیانگر راز و رمزهایی هستند که دستیابی به آنها، ما را به شناخت اندیشه¬ی سازندگان آن رهنمون می سازد. این رمز و راز در قالب نمادهایی به اشکال مختلف: انسانی، حیوانی، گیاهی، هندسی و کتیبه ای در هنر خود نمایی می کرده است.اهمیت هنر اسلامی در این دوره، مطالعات بنیادین در خصوص آنها را لازم و ضروری می سازد. همانطوریکه بسیاری از محققان در جهت شناسایی جنبه های مختلف آثار هنری این دوره به خصوص سفالگری و فلزکاری دست به قلم شده و تبیین هنر این دوره را دروازه ورود به شناخت آثار هنری دوران اسلامی به شمار آورده اند. در این میان، آنچه که، کمتر به آن توجه شده؛جنبه های نمادین مذهبی این آثار هنری است که در پس مضامین و موتیف های تزئینی آنها، جهان بینی حاکم بر آن دوره نمود یافته است. بر هیمن اساس، در این پژوهش، سعی بر آن شده است تا با بررسی جنبه های نمادین مذهبی که برای تزیین آثار سفالی و فلزی این دوره استفاده شده، گامی اساسی در جهت تبیین نمادهای مذهبی و جهان بینی حاکم بر آنها برداشته شود. بررسی مضامین نمادین مذهبی تزیینات آثار هنری به درک بهتر مفاهیم مذهبی و دینی ذهن سازندگان آنان کمک شایانی خواهد کرد.شایان ذکر است که، لازمه شناخت صحیح و واقعی طرحها، نقوش و علائمی که بر روی اشیاء سفالی و فلزی این دوره ظاهر شده اند، داشتن آگاهی از فلسفه و ایدئولوژی اسلامی؛ شناخت کافی از تاریخ زمان،ترقی فکری، عقیدتی، میزان رشد و پیشرفت علوم، فنون، صنایع و اوضاع اجتماعی محیطی است که هنرمند در آن به هنر پروری مشغول بوده است.با توجه به موارد فوق الذکر در این پژوهش با اتکا به مطالعات کتابخانه ای سعی بر آن شده است تا با مطالعه نقوش نمادین مذهبی هنرسفالگری و فلزکاری که بخش مهمی از موتیف تزئینی این دوره به شمار می آید، تحلیلی مناسب از زمینه اعتقادی در پس این تزئینات ارائه گردد. با انجام مطالعات مشخص گردید که یکی از ارکانهای اساسی تزیینی این دوره: کتیبه نویسی(شامل: دعا،آیات قرآنی،حدیث به کتابت عربی و اشعار با نوشتار فارسی)، طرح¬های گیاهی و اسلیمی، نقوش هندسی، انسانی با هاله های نورانی، حیوانی، صور فلکی و... بوده است.