ریشه یابی تأویلات قرآنی و روایی عین القضاه همدانی و سنجش اعتبار آن

قاضی عین القضاه همدانی( م525ه.ق) اززمره عرفا و متفکران بزرگ اسلامی بشمار می آید که توجه خاصی به مسایل مربوط به قرآن و روایات داشته ، بدین خاطر آثار او مشحون از قرآن و روایات است. عین القضاه گذشته از جنبه ی عرفانی خود که همراه با کشف و شهودهای فراوان و عمیق بوده، جنبه ی زبانشناسی نیز داشته است که از این لحاظ می توان او را از نظریه پردازان مسایل مربوط به زبانشناسی نیز در نظر آورد چنین عواملی عین القضاه را صاحب مکتب تأویلی می سازد که رمز و نماد از ویژگیهای آن است. عین القضاه با چنین پشتوانه ای به تأویل آیات و روایات می پردازد و آنان را از مقوله رمز دانسته و نمادی برای مفهومی بالاتر می داند. تأویلات عین القضاه در پنج حوزه ی محمّدشناسی(ص)، ابلیس شناسی، حروف مقطعه، ارکان پنجگانه اسلام و فرجام شناسی قابل بررسی است. ریشه ی تأویلات عین القضاه ، گذشته از کشف و شهود و رمز، به غلبه ی نگاه متافیزیکی در او بازگشت دارد. عین القضاه تحت تأثیر متفکران گنوسی اسلامی همچون، حلّاج، احمد غزالی و ... است که بواسطه ی آنان با تفکر و اندیشه های ایرانی از جمله زروانیت آشنایی داشته که این خود در جهت دهی فکری او در بسیاری از مسایل از جمله نظام دوآلیستی و دوبنی نقش اساسی داشته است. چنین عواملی از عین القضاه ، متافیزیستی بوجود آورده که نگاه بدبینانه ای به جهان ماده دارد و کاملاً محو در جهان روحانی است در چنین فضایی است که او تأویلات خود را ارایه می دهد. با تمامی این شرایط، سنجش اعتبار تأویلات عین القضاه باید درفضایی کاملاً عقلانی صورت گیرد؛ زیرا عین القضاه در وهله ی اوّل متفکری است که با توجه به مسایل پیش روی او در اندیشه ی اسلامی، اقدام به ارایه تأویلات نموده و در اغلب موارد نیز این تأویلات توأم با ارایه راه حل نیز می باشد که تأویلات مربوط به پیامبر(ص) و ابلیس از این مقوله است، که در کلیت قابل پذیرش و دفاع است. در خصوص سه حوزه ی دیگر، تأویلات او بیشتر ناظر به حقیقت آنان است زیرا او شیفته ی حقیقت و باطن امور است، بدین خاطر، بیان آن حقیقت نسبت به ظاهرقرآن و روایات در کلام او بارزتر است. در این راستا او هیچگاه در صدد نفی امور ظاهری چون صلاه، حج، صوم و ... نبوده است. کلید واژه ها: عین القضاه همدانی، قرآن، روایت، تأویل، رمز، گنوسی