بررسی رابطه تعاملی مسجد و طبیعت؛ نمونه موردی: طراحی باغ مسجد ایرانی در بخشی از باغ موزه قصر تهران

طبیعت نشانه¬ای الهی است و در موازین اسلامی به حضور، تفکر و عبادت در طبیعت بسیار سفارش شده-است. در بسیاری از آیات قرآن کریم به عناصر طبیعی اشاره شده و بهشت به باغی باشکوه و مصفا تشبیه شده است. اما با وجود جایگاه رفیع و دارای احترام طبیعت در اسلام، در مساجد که اصلی¬ترین بنای عبادی مسلمانان بوده و روزگاری باشکوه¬ترین عمارت شهر اسلامی به شمار می¬آمده¬اند، جای درختان و گیاهان خالی است. در این پژوهش به عنوان سوال اصلی¬ در پی یافتن دلایل این موضوع بوده و سعی داریم به بررسی امکان تعامل و ارتباط عینی و مفهومی مساجد با عناصر طبیعی و به ویژه فضای سبز بپردازیم. بدین منظور ابتدا اشاره¬ای به جایگاه طبیعت در ادیان و مکاتب تاریخی مختلف، خصوصا ادیان توحیدی شده و در ادامه به طور ویژه دیدگاه و مصادیق توجه به طبیعت در دین اسلام مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت. پس از مطالعه نظریات به بررسی میزان حضور عناصر عینی طبیعت (آب و فضای سبز) و حضور نمادین طبیعت در قالب تزئینات گیاهی در مساجد ایرانی پرداخته شده است. شیوه¬ی مطالعه در این پژوهش از نوع توصیفی-تحلیلی بوده و پس از بررسی منابع کتابخانه¬ای و به خصوص تحلیل داده¬های بدست آمده از بررسی¬ بیش از 100 نمونه از مساجد ایرانی، به نتایج جالب و ارزشمندی دست پیدا کرده¬ایم. این نتایج مستند در قالب آمار دقیق علاوه بر اینکه به ابهامات رایج در زمینه امکان استفاده از گیاه در مساجد پاسخ داده است، می¬تواند ابزاری مفید و کارآمد به منظور ارتقای کیفی فضای مساجد امروزی و به خصوص مساجد محلی در اختیار معماران و صاحب¬نظران قرار دهد. به علاوه ایده¬هایی بدیع به منظور ارتقائ وضعیت مساجد محلی امروزی در قالب باغ-مسجد مطرح و در انتها عملا مورد استفاده قرار گرفته است.