توکل از دیدگاه قرآن و حدیث

از ویژگی های ایمان به خداوند متعال، کار خود را به او سپردن، در طول زندگی به آن ذات اقدس، اعتماد کردن و در همه حال (چه در حال سختی و چه حال آسایش) از وی کمک خواستن است. و نیز باور داشتن به این حقیفت که حضرت حق، کارگزار جهان هستی بوده، بر هرچه اراده کند، قادر است و بخشش، منع، روزی دادن، محروم ساختن، پیروزی، شکست، پیشرفت، و عدم پیشرفت نشانه جایگزینی ایمان در قلب مومن می باشد. «توکل کردن بر خدای متعال ره توشه مومنان در طول زندگانی است که در هنگام مصائب به آنان، آرامش خاطر می بخشد و از گرفتاری در معرکه زندگی نگه می دارد. و دل های ایشان را از عزت، آرامش و پایداری در برابر سختی ها و مشکلات و نیز غلبه بر آن ها سرشار می سازد.» «توکل، درجه ای از درجات دین و مقامی از مقامات مردم با یقین است، بالاتر از این، توکل از عالی ترین درجات مقربان است و هرگاه بخواهیم، توکل را از راه علم ثابت کنیم، از جمله مسائلی مشکل است که به زودی دست حل علمی به آن نمی رسد و از نظر عملی، کاری است، بس دشوار و پرمشقت. علت مشکل بودن آن از نظر علم آن است که هرگاه بخواهیم، اسباب را در آن مدخلیت دهیم و به آن ها اعتماد کنیم، مسلما راه شرکی برای خود ایجاد می نماییم که با توحید سازگار نیست و شرع از چنین عملی کاملا جلوگیری کرده و توجه به اسباب چنان است که در بحر بی کران جهل فرو رفته باشیم.» در قرآن عزیز و سیره ائمه اطهار(علیهم السلام) آیات و روایاتی فراوان هستند که توکل کنندگان را تمجید و ستایش می کند و مومنان را بر کسب صفت توکل و یقین، تشویق و ترغیب می نماید. خدای سبحان، در قرآن، همه را به توکل فراخوانده، آن را شرط ایمان به شمار آورده و فرموده است: و عَلَی اللهِ فتوکّلوُا إن کُنتم مومنین ؛ و اگر ایمان دارید، فقط بر خدا تکیه کنید! از منظر قرآن متوکلان، محبوب خدایند: انََّ الله یحبُّ المتوکّلینَ ؛ به راستی خدا متوکلان را دوست می دارد. بنابراین، جا دارد که انسان در ایمانش با توکلش بر خداوند قادر و مهربان، ثابت قدم باشد و محبوب بودن در نزد خدا را به دست بیاورید. آشنایی با مفهوم و معنای قرآنی و سنتی توکل، ضرورتی اجتناب ناپذیر است؛ زیرا این مفهوم بلند آسمانی دستخوش تحریف و برداشت های نادرست گردیده است. برخی کج اندیشان، توکل را با بهره گیری از اسباب و ابزار طبیعی، ناسازگاردانسته و با کاهلی و تنبلی یکی انگاشته اند. به راستی ماهیت و حقیقت توکل چیست؟ جایگاه توکل در نظام اعتقادی اسلام کجا است؟ نیاز انسان به توکل برای چیست؟ توکل از دیدگاه قرآن چیست؟ چرا انسان باید بر خدا توکل کند؟ نقش توکل در زندگی فرد و جامعه چیست؟ میان صبر، تفویض، تسلیم، رضا و توکل چه رابطه ای برقرار است؟ اسباب توکل کدام اند؟ توکل دارای چند درجه است؟ توکل، چه آثار، نتایج و پیامدهایی دارد؟ نظر اسلام درباره توکل و تواکل چیست؟ آیا استفاده از وسایل و توسل جستن به اسباب مشروع با توکل منافاتی دارد؟ آیا معنای توکل کردن به خداوند، دست کشیدن از سعی و کوشش است؟ آیا انسان می تواند با توکل کردن بر خداوند، اعتماد به نفس هم داشته باشد؟ اعتماد به غیر خدا چه پیامدهایی به دنبال دارد؟ این ها مهم ترین پرسش هایی اند که در این پایان نامه بدان پاسخ داده ایم.