شبیه سازی بارش و رواناب حوضه بالادست هیرمند با استفاده از مدل swat و داده های اقلیمی جهانی

با توجه به نقش بالادست رودخانه هیرمند قبل از سد کجکی در آورد این رودخانه، شناخت هیدرولوژیکی آن- بخصوص در بلند مدت، می¬تواند در بهره¬برداری از منابع آب آن که همواره محل اختلاف ایران وافعانستان بوده، مفید باشد. بدیهی است که برای چنین ارزیابی¬هایی، وجود داده¬های بلند مدت همواره مانعی جدی خواهد بود که در افغانستان این مشکل بیشتر نقش آفرینی می¬کند. برای حل این مشکل، استفاده از پایگاه¬های اطلاعات اقلیمی جهانی می¬تواند گزینه مناسبی باشد. مدل swat هم می¬تواند برای شبیه¬سازی فرآیند بارش-رواناب مورد توجه قرار گیرد که سابقه آن برای حوضه¬های فرامرزی موجود است. اما در هر حال ارزیابی این دو، قبل از هرگونه استفاده عملیاتی لازم خواهد بود. مجموع موارد فوق هدف این تحقیق را رقم می¬زنند که نهایتا بتواند ارزیابی از تغییرات آورد رودخانه هیرمند تا محل سد طی صد سال اخیر داشته باشد. بدین منظور، داده¬های پایگاه¬های جهانی مانند gpcc، ncep و cru تهیه و با آمار 115 ساله ایستگاه هواشناسی مشهد مقایسه و مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج حکایت از برتری نتایج cru ضمن اینکه متغیرهای اقلیمی آن از تنوع بیشتری برخوردار بود سپس داده¬های cru با استفاده از 17 ایستگاه هواشناسی زمینی در کشور افغانستان مقایسه و مورد ارزیابی قرار گرفتند و نتایج عملکرد مناسب این داده¬ها را صحه می¬گذارد، بطوریکه میانگین بارش در سطح منطقه مطالعاتی (زیرحوضه بالادست هیرمند) براساس داده¬های مشاهداتی و cru به ترتیب مقدار 323 و 313 میلیمتر در سال برآورد شد. مشابهت نقشه¬های همبارش تولیدی نیز مطلوب ارزیابی شد. در ادامه مدل swat با این داده¬ها آماده¬سازی گردید و برای واسنجی و صحت¬سنجی آن ، آمار محدودی از ورودی به سد کجکی طی سالهای 1969 تا 1979 تهیه شد. اجرای مدل یکبار با داده¬های محدود اقلیمی مشاهداتی و یکبار با داده¬های cru انجام شد که نتایج براساس داده¬های cru عملکرد بهتری را داشتند. نکته قابل توجه آنکه با توجه به برفی بودن حوضه، استفاده از امکانات elevation-band بخش برف مدل نیز تاثیر قابل ملاحظه¬ای در بهبود نتایج بخصوص دبی پایه داشت. علاوه بر ارزیابی قبل، نقشه برف استخراج شده از دو تصویر ماهواره¬ای landsat و modis با نقشه برف تولید شده از مدل مقایسه شد که نتایج حاکی از انطباق مناسب آنها بود. در ادامه مدل واسنجی شده با داده¬های cru برای سال¬های 1913 الی 2012 شبیه¬سازی شد.