استفاده از شطرنج به عنوان ابزاری برای ارتقای توانایی حل مسئله ریاضی

حل مسئله یکی از مهمترین اهداف آموزش ریاضی است. هم چنین، در ریاضیات دارای ارزش حیاتی زیادی است و کاربردهای فراوانی در دیگر شاخه¬های علوم دارد و اغلب این کاربردها منجر به طرح مسائل مهمی در ریاضیات می¬شوند. لذا حل¬مسئله می¬تواند سبب تقویت ارتباط ریاضی با دیگر شاخه¬های علوم شود.بنابراین بایستی به دنبال راهکارهایی برای تقویت توانایی حل¬مسئله یادگیرندگان بود و هر فعالیتی که بتواند در این زمینه تأثیر¬گذار باشد از ارزش و اهمیت فوق العاده-ای برخوردار است. در هر وضعیت از بازی شطرنج، با یک مسئله مواجه هستیم که مراحل حل آن، شباهت زیادی با مراحل چهارگانه¬ی مدل حل مسئله پولیا دارد و بسیاری از راهبردها یا استراتژی¬هایی که در حل مسئله ریاضی مفید هستند در شطرنج هم به همان شکل به کار می¬روند مانند حل زیر مسئله ها، الگو¬یابی و حدس و آزمایش. لذا می¬توان از آموزش شطرنج به عنوان یک راهکار مؤثر در جهت تقویت توانایی حل مسئله¬ی ریاضی یادگیرندگان بهره برد. در این رساله تأثیرآموزش شطرنج بر افزایش توانایی¬های حل مسئله¬ی ریاضی دانش¬آموزان پایه¬ی پنجم ابتدایی مورد مطالعه قرار می¬گیرد و این کار در قالب دو طرح آزمایشی انجام گرفته است. در اولین طرح آزمایشی که به صورت یک گروهی پیش¬آزمون – پس¬آزمون طراحی شد، 25 نفر به روش تصادفی خوشه¬ای دو مرحله¬ای از بین دانش¬آموزان پایه¬ی پنجم یکی از استان¬های جنوب-شرقی ایران، برای شرکت در پژوهش انتخاب شدند، هم چنین 52 جلسه آموزش شطرنج به عنوان مداخله¬ی آموزشی ارائه شد. نتایج حاصله مشخص کرد که نقش آموزش شطرنج در توسعه توانایی¬های حل¬مسئله¬ی ریاضی دانش¬آموزان پایه ی پنجم ابتدایی مثبت و معنادار است. این پژوهش پیشنهاد می¬کند که می¬توان از ظرفیت¬های مختلف برنامه¬درسیِ رسمی و مدرسه¬ای، از جمله فعالیت¬های فوق¬برنامه برای استفاده از شطرنج به عنوان ابزاری برای ارتقاء توانایی¬های حل¬مسئله ریاضی دانش¬آموزان پایه¬ی پنجم ابتدایی بهره برد. در دومین طرح آزمایشی که به روش پیش¬آزمون – پس¬آزمون با گروه گواه طراحی شد، 25 دانش¬آموز پسرِ ذکر شده در طرح آزمایشی یک، به عنوان گروه آزمایش و 41 نفر دانش¬آموز پسر پایه¬ی پنجم به روش تصادفی خوشه¬ای دو مرحله¬ای برای گروه گواه انتخاب شدند. در این پژوهش گروه آزمایش به میزان 52 جلسه و به مدت 6 ماه تحت آموزش شطرنج قرار گرفتند. نتایج حاصله نشان داد، دانش¬آموزانی که تحت آموزش شطرنج قرار گرفته¬اند(گروه آزمایش) توانایی بیشتری در حل¬مسئله ریاضی، نسبت به دانش¬آموزان گروه گواه (غیر شطرنج¬باز) از خود نشان داد¬ند. این پژوهش پیشنهاد می¬کند که می¬توان از شطرنج به منظور بهبود وضعیت حل¬مسئله¬ی ریاضی دانش¬آموزان پایه¬ی پنجم ابتدایی استفاده کرد.