غربالگری مواد ژنتیکی گندم بومی ایران به منظور یافتن منابع مقاومت نسبت به ویروس کوتولگی زرد جو (bydv-pav) در شرایط گلخانه

بیماری¬های کوتولگی زرد جو و غلات، از مخرب¬ترین و اقتصادی¬ترین بیماری¬های ویروسی غلات دانه¬ریز می¬باشند. مقاومت نسبت به عامل بیماری (barley and cereal yellow dwarf virus, b/cydv) ، به طور طبیعی در گندم وجود نداشته است. محققین ژن¬های مقاومت به bydv را در بیش از ده گونه¬ی وحشی خویشاوند آن یافته و به گندم انتقال داده¬اند. ژن bdv2 به¬عنوان منبع رایج و عمده¬ی مقاومت نسبت به bydv در گندم شناخته شده ¬است. این ژن از thinopyrum intermedium به گندم منتقل شده است. در تحقیق حاضر، لاین¬هایی از گندم بومی ایران به منظور یافتن منابع مقاومت نسبت به ویروس کوتولگی زرد جو (bydv-pav)، تحت شرایط گلخانه و با انجام مایه¬زنی مصنوعی با استفاده از منبع شته¬ی آلوده به bydv-pav مورد بررسی قرار گرفتند. بدین منظور، نود ¬و -هشت لاین از لاین¬های خالص گندم بومی ایران که در طی سال های متمادی از مناطق مختلف ایران جمع آوری و از لحاظ ژنتیکی خالص سازی شده بودند، از بخش تحقیقات غلات موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر ، تهیه و طی دو آزمایش مقدماتی و تکمیلی ارزیابی شدند. واکنش مواد ژنتیکی مذکور نسبت به bydv-pav با بررسی علائم بیماری همچون زردی، قرمزی و یا کوتولگی مورد ارزیابی قرار گرفت. به این منظور، از شاخص 9-0 موسسه تحقیقات بین المللی گندم سیمیت cimmyt)) استفاده¬شد. واکنش¬های صفر تا دو، سه تا چهار، پنج تا شش و هفت تا نه، به ترتیب به عنوان واکنش مقاومت، نیمه مقاومت، نیمه حساسیت و حساسیت درنظرگرفته شدند. بر این اساس به ترتیب، 19%، 33%، 38% و 8% از لاین¬ها در گروه¬های مقاوم، نیمه مقاوم، نیمه حساس و حساس قرار گرفتند. گروه¬بندی مواد ژنتیکی ارزیابی شده بر اساس گروه¬های واکنشی نسبت به bydv-pav با توجه به عدد به¬دست آمده از آزمون الایزا نیز صورت گرفت. بر این اساس، نمونه¬هایی که جذب الایزای آن¬ها کمتر از x?+3sd بودند به¬ عنوان مقاوم شناخته شدند (x?، میانگین جذب گیاه سالم و sd، انحراف معیار گیاه سالم، می¬باشد). نمونه¬هایی که جذب الایزای آن¬ها تا 20% بالاتر از جذب گیاه سالم بوده در گروه نیمه مقاوم، نمونه¬هایی که جذب آن¬ها بین 20 تا 50% بالاتر از جذب گیاه سالم بوده به ¬عنوان رس¬شمار نیمه حساس و نمونه¬هایی که جذبی بالاتر از150% از گیاه سالم را دارا بودند، به عنوان حساس شناخته شدند. بر این اساس، حدود 1% از رس¬شمارها به-عنوان مقاوم، حدود 1% به¬ عنوان نیمه مقاوم، حدود 1% به¬ عنوان نیمه¬حساس و حدود 97% از آن¬ها حساس شناخته شدند. در این بررسی، نه لاین برتر به¬منظور انجام آزمایش تکمیلی انتخاب شدند. در آزمایش تکمیلی، بوته¬هایی از رس¬شمارهای دارای میانگین جذب در حد میانگین جذب کنترل منفی (یولاف سالم)، به¬عنوان رس شمار مقاوم، رس شمارهای دارای جذب معادل 20 درصد جذب کنترل مثبت (یولاف آلوده)، به¬عنوان رس شمار نیمه مقاوم، رس شمارهایی که میانگین عدد جذب الایزای آن¬ها، معادل 50 درصد عدد جذب کنترل مثبت (یولاف آلوده)، بوده، به¬عنوان نیمه حساس و رس¬شمارهایی که جذب آن¬ها، بیشتر از 50 درصد میانگین عدد جذب کنترل مثبت (یولاف آلوده) بودن به¬عنوان رس شمار حساس معرفی شدند. حدود 3% از این بوته¬ها به¬عنوان مقاوم، حدود 47% به¬عنوان نیمه¬مقاوم، 25% به¬عنوان نیمه¬حساس و 25% حساس معرفی شدند. با توجه به نتایج حاصل شده، رس¬شمارهایی که به عنوان رس¬شمارهای مقاوم شناخته شدند، قابلیت بکارگیری در برنامه¬های به¬نژادی گندم نسبت به این ویروس را دارا می¬باشند.