بررسی گلستان سعدی با تکیه بر نظریه ارتباط یاکوبسن

رومن یاکـوبسن، زبان شنــاس مکتب ساخت گـرایی، در نظــریه ی ارتبـاط خود برای زبان شش نقــش، عاطفی، ترغیبی، ارجاعی ، فرازبان، همدلی و ادبی قائل شد. از میان نقش های نام برده شده جهت گیری نقش ترغیبی به سوی مخاطب است و از آن جا که گلستان سعدی یک اثر تعلیمی است و طبعاً نقش ترغیبی، نقش اصلی زبان او خواهد بود، این نقش را در این کتاب مورد بررسی قرار دادیم. بدین منظور با بهره گیری از نظریه ارتباط یاکوبسن به کمک مبحث اغراض ثانوی سخن در علم معانی، ابتدا به ساختارهای ترغیبی (امر، نهی، پرسش و منادا) که هر یک می توانند در اغراض ثانوی گوناگونی به کار روند و موجب تحریک و ترغیب خوانندگان شوند، پرداختیم. علاوه بر آن، جمله هایی که در وجه اخباری و التزامی به کار رفته اند اما دارای مضمون ثانوی ترغیب بوده اند نیز تحلیل شده اند، و به همراه جداول و نمودارهایی که جمله های دارای ساخت ترغیبی و جمله های دارای مضمون ترغیبی و نیز تفاوت کاربرد آن دو را در نظم و نثر کتاب گلستان نشان می دهد. حاصل پژوهش آن است که در ساخت امر، غرض ثانوی ارشاد، در ساخت نهی، هشدار و در ساخت پرسشی، اغراض ثانوی نهی و ترغیب بالاترین بسامد را به خود اختصاص داده اند و علاوه بر آن کاربرد ساخت های ترغیبی با مضامین ثانوی در نظم گلستان نسبت به نثر بسامد بیشتری دارد.