بررسی سیاست های خبری صدا و سیما در انتخابات ریاست جمهوری دهم

نقش اطلاع رسانی تلویزیون در تبلیغات انتخاباتی ایران با شکل گیری بخش خبری 20:30 در آستانه انتخابات ریاست جمهوری نهم در سال 1384 برجسته شد. این نقش در انتخابات ریاست جمهوری دهم در سال 1388 با برگزاری نخستین مناظره های انتخاباتی نامزدها، وارد مرحله جدیدتر و جدی تری شد. مطالعه نقش اخبار تلویزیون در انتخابات ریاست جمهوری ایران به عللی نظیر انحصاری بودن صدا وسیما، در دسترس نبودن منابع تبلیغاتی مانند تصاویر خبرهای انتخاباتی و از آن مهمتر "رویت ناپذیری" فرایند تدوین و انتشار پیام های انتخاباتی، تاکنون به شکلی مطلوب صورت نگرفته است. بررسی ادبیات مرتبط در این زمینه نیز نشان داد پژوهشی که مستقیما به این موضوع پرداخته باشد در دسترس نیست. به همین علت در این پژوهش تلاش شده است سیاست های خبری تلویزیون جمهوری اسلامی در فضاسازی و بازنمایی خبرهای انتخاباتی ریاست جمهوری دهم و ماهیت پیام های آن بررسی شود. فرضیه مورد آزمون در این تحقیق آن است که : عملکرد صدا و سیما در انتخابات ریاست جمهوری دهم به علت ماهیت حاکمیتی آن و نیز متاثر بودن از عوامل برون سازمانی، نمی تواند "میانجیگرانه" باشد. به منظور داشتن معیاری برای سنجش، این بررسی در انطباق با "نظریه میانجیگری رسانه" صورت گرفت. "استقلال"، "دسترسی"، "عینیت"، "بی طرفی"، "تعادل"، "چند صدایی" و "نبود سوگیری" و "نبود جانبداری"، مهمترین ویژگی های برشمرده شده برای "نظریه میانجیگری رسانه" است که عملکرد اخبار تلویزیون در انتخابات ریاست جمهوری دهم در این پژوهش نیز با آنها سنجیده شده است. برای این منظور، داده های مورد نیاز پژوهش به دو روش " اسنادی" (برای مطالعه اسناد و منابع مکتوب) و تحلیل محتوا (برای تحلیل تصاویر و خبرهای انتخاباتی) گردآوری شد. بخش خبری 20:30 تلویزیون نیز در بازه زمانی سه ماه قبل از انتخابات به عنوان جمعیت نمونه انتخاب شد. ایجاد این بخش خبری با انگیزه نقش آفرینی بیشتر اخبار در انتخابات ریاست جمهوری نهم و تداوم و پررنگ تر شدن این نقش در انتخابات ریاست جمهوری دهم از یک سو و نیز محوریت داشت و تمرکز بیشترین خبرهای انتخاباتی در این بخش خبری، مهمترین علل انتخاب آن به عنوان جمعیت آماری نمونه پژوهش بود. نتایج به دست آمده از مطالعات نظری و اسنادی پژوهش نشان داد عوامل برون سازمانی شامل عوامل حاکمیتی مانند" دیدگاه ها و هنجارهای رهبران نظام"، مبانی و آموزه های برگرفته از "دین اسلام" و "انقلاب" مندرج در ساختارهای قانونی و حقوقی، فضای سیاسی حاکم بر کشور و جریان های سیاسی فعال و نیز "مالکیت صدا وسیما" مهمترین عوامل برون سازمانی تاثیرگذار بر تدوین و اجرای سیاست های انتخاباتی صداوسیما هستند که به ویژه خود را در فرایند تولید و پخش اخبار نشان می دهند. همچنین مشخص شد این تاثیرگذاری به حدی است که در ساختار سازمانی متمرکز و درونی این رسانه نیز تداوم می یابد و اثر گذاری را تا پایین ترین سطوح تصمیم گیری و اجرای سیاست های اتخاذ شده مدیریت می کند. از سوی دیگر یافته های تحلیل محتوا نیز با استفاده از نرم افزار spss پردازش و در قالب جداول یک بعدی و دو بعدی دسته بندی شد. براساس این یافته ها مشخص گردید تلویزیون جمهوری اسلامی ایران در سیاست های خبری خود در این انتخابات مستقل و حرفه ای عمل نکرده است. بنابراین نتوانسته است شاخص"عینیت" را در بازنمایی و یا انعکاس خبرها به نمایش بگذارد. برآیند این یافته ها در نهایت نیز این بود که عملکرد تلویزیون جمهوری اسلامی در انتخابات ریاست جمهوری دهم منطبق با "نظریه میانجیگریِ" رسانه مبتنی بر شاخص های برشمرده شده این پژوهش نبوده است. با توجه به اینکه حجم اصلی تبلیغات انتخاباتی در انتخابات ریاست جمهوری ایران بر عهده صدا وسیماست، یافته های این پژوهش می تواند تاکیدی بر ضرورت بازنگری و ترمیم و اصلاح سیاست های انتخاباتی صدا و سیما در انتخابات ریاست جمهوری آینده باشد. اهمیت این موضوع وقتی بیشتر می شود که بدانیم رسانه های رقیب داخلی و خارجی، هرروز بیش از روز قبل به لحاظ کمی بیشتر و به لحاظ کیفی قویتر می شوند. بر این اساس صداوسیما به منظور ایفای نقشی مستقل تر، عینی تر، بی طرفانه تر، ناجانبدارانه تر و البته "موثرتر" در انتخابات ریاست جمهوری بعدی، ناگزیر از حرکت به سمت عمل بر مبنای اصول رسانه های حرفه ای و مستقل است.