تحلیل فضایی توسعه ترکیبی کاربری های شهری و زوال بخش مرکزی شهر، (مورد پژوهش: کلانشهر شیراز)

چکیده از گذشته¬های دور تا کنون، جمعیت و فعالیت¬ در بخش مرکزی شهرها در الگویی مشخص، متمرکز بوده است. این الگو در قالب یک ساختار فضایی – کارکردی معین، ترکیب متنوع و گوناگونی از کاربری¬های شهری را به گونه-ای در خود جای داده بود که جمعیت ساکن، علاوه بر اقامت در آن، به کار و گذران اوقات فراغت و تعاملات مدنی نیز می¬پرداخت. جریان تاریخی ترک فعالیت¬ها به سمت پیرامون و متعاقب آن جابجایی و اسکان جمعیت در قالب توسعه¬های پیرامونی و تغییر در ترکیب کاربری¬های بخش مرکزی شهرها، پویش آنها را تحت تاثیر قرار داد و در بسیاری از موارد زوال اجتماعی، اقتصادی و کالبدی را برای آنها در پی داشت. از منظر نظام¬ها و سیاست¬های برنامه¬ریزی شهری، دلایل گوناگونی در افول اجتماعی، اقتصادی و کالبدی بخش مرکزی شهرها موثر می¬باشند، از جمله: منطقه¬بندی و جدایی¬گزینی کاربری¬ها و گونه شناسی هندسه¬مند و پراکنده توسعه¬های شهری متکی بر فلسفه خردگرایانه برنامه¬ریزی مدرنیستی. این امر موجب شده است تا ویژگی¬های اجتماعی - اقتصادی و کالبدی ساخت¬یافتة مبتنی بر ترکیب کاربری¬ها نظیر پیاده¬روی، تنوع کاربری¬ها و وجود فضاهای مدنی، از بخش مرکزی شهرها ستانده شود. از اینرو، این رساله بر بخش مرکزی شهر تمرکز دارد و در پی شناخت رویکردهای مناسب و استراتژیک و جامع برای بخشی از شهر با مطالعه پیوندهای اصیل آن با سایر بخش¬های شهر است و بر همین اساس، تبیین رابطه بین توسعه شهری مبتنی بر ترکیب کاربری¬ها و زوال یا کارآیی بخش مرکزی شهر شیراز را موضوع تحقیق قرار داده است. روش شناسی پژوهش، بر مبنای تحلیل فضایی- کارکردی بخش مرکزی کلانشهر شیراز با استفاده از " انگاره¬های پارادایم نوشهرگرایی و مهمترین اصل آن یعنی توسعه ترکیبی کاربری¬ها" و نظامات آن در برنامه¬ریزی کاربری اراضی شهری, شکل گرفته است. علاوه بر بررسی بسیار گسترده و دقیق ادبیات پژوهش برای تهیه چارچوب نظری و مدل مفهومی پژوهش، داده¬هایی که برای انجام تحقیق در محدوده مورد پژوهش به کار گرفته شده¬اند، مجموعه¬ای از داده¬های اجتماعی، اقتصادی و کالبدی بخش مرکزی کلانشهر شیراز را شامل می¬شود که به ترتیب زیر مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته¬اند: "بررسی الگوی ترکیب کاربری¬های شهری؛ منطقه¬بندی شدت کارآیی کاربری اراضی؛ تحلیل فضایی رابطه بین منطقه¬بندی شدت کارآیی کاربری اراضی با ترکیب کاربری¬ها در محدوده مورد پژوهش". نتایج تجربی و آماری منتج از آزمون فرضیه¬های رساله، در سه محور اساسی دسته¬بندی شده¬اند که عبارتند از: 1. وجود رابطه خطیِ منفیِ بین تغییر در ابعاد ترکیب کاربری¬های بخش مرکزی کلانشهر شیراز و شدت زوال در این بخش؛ 2. پیروی رفتار فضایی پدیده زوال بخش مرکزی کلانشهر شیراز از یک الگوی واحد و مشخص، هم در کلیت بخش و هم در محلات آن؛ 3. شناسایی و معرفی مولفه¬ها و شاخص¬های "تحلیل فضایی زوال" یا "چرخه زوال تا کارآیی" بخش مرکزی کلانشهر شیراز. واژه¬های کلیدی: ترکیب کاربری¬های شهری، نوشهرگرایی، زوال و کارآیی بخش مرکزی، تحلیل فضایی، رفتار فضایی زوال شهری، نظریه¬های برنامه¬ریزی، بخش مرکزی شیراز، کلانشهر شیراز.