تحلیل ساختاری گونه های غنایی در ادبیات فارسی از آغاز تا ابتدای قرن هفتم [هجری]

یکی از نخستین و مهم¬ترین تقسیم بندی¬ها در حوز? نقد ادبی، تقسیم آثار ادبی بر اساس انواع است. بر این اساس آثار ادبی به سه نوع حماسی، نمایشی و غنایی تقسیم می¬شوند. از این بین، نوع ادبی غنایی، در میان شاعران در طول قرون گذشته، گستردگی بیشتری داشته است. با توجّه به تاریخ این نوع ادبی ، شعر غنایی سه مرحل? معنایی را پشت سر گذاشته است. در مرحل? نخست، شعری است که به همراهی موسیقی خوانده می¬شد و یا برای همراهی موسیقی سروده می¬شد. در مرحل? دوم، این نوع شعر، شعرهای ساده و عاطفی و موسیقایی را شامل می¬شد که از درون جامع? عامّه بیرون می¬آمده است و در مرحل? سوّم، شعری است که بیانگر احساسات و عواطف باشد. این مرحل? اخیر پس از ظهور رمانتیسیسم رواج یافت. با توجه به رشد نقد ادبی در این دوره، معنای سوم شعر غنایی در بین محقّقان شعر فارسی، جایگاه مهم¬تری پیدا کرد. عواطف گوناگون انسانی، می¬تواند گونه¬های مختلف شعر غنایی را ایجاد کند؛ از این رو تنوّع عواطف انسانی باعث تنوّع گونه¬های شعر غنایی می¬شود؛ گونه¬هایی مانند : غزل و تغزّل، داستان¬های عاشقانه، مرثیه، مدح، شکوائیه و ... . از طریق تحلیل مناسبات درونی عناصر ساختاری هر یک از این گونه¬ها، می¬توان میزان هماهنگی و تعامل اجزاء بیرونی و درونی آنها را به طور دقیق تبیین کرد؛ بنابراین، از یک سو در تحلیل محتوایی یک گون? غنایی، انعکاس «من» شخصی شاعر در شعر بررسی می¬شود و به انگیز? عاطفی مطرح شده در آن توجّه می¬شود تا نشان داده شود در گونه¬های غنایی، هر چه انگیز? مطرح شده در شعر «واحد» باشد و شاعر در بیان آن انگیزه از زبانی شفّاف و ساده استفاده کند شعر دارای «وحدت تأثیر» می¬شود و «صمیمیت عاطفی» آن بالا می¬رود. از سوی دیگر، در تحلیل ساختار زبان یک گون? غنایی، کارکرد اصلی زبان متن تعیین می¬شود. در یک گون? اصیل غنایی، کارکرد عاطفی و شعری همواره در زبان متن دیده می¬شود؛ همچنین در شعر غنایی، زبان اغلب ساده است و عوامل موسیقایی در زبان متن بسیار معتدل به کار می¬رود. با توجه به تعریف شعر غنایی، بهترین نمونه¬های شعر غنایی فارسی را در شعر شاعران پیش از قرن هفتم می¬توان یافت. «من» شخصی فرّخی در تغزّلات او به طور کامل انعکاس یافته است. وجوه گوناگون غنایی، در داستان¬های عاشقانه نظامی، روایت را کم رنگ جلوه داده است. احساسات صمیمی شاعر در مرثیه¬های خاقانی و شکوائیه-های مسعود سعد قابل بررسی است.