بازتاب اندیشه های سیاسی-اجتماعی علی اکبر دهخدا بر تحولات سیاسی دوران مشروطه

مشروطه را چه به نام انقلاب مشروطه بنامیم و چه نام جنبش برآن بنهیم و چه قیام و حتی اگر نامش را "غوغای مشروطیت "بگذاریم در هر حال در این تردیدی نیست که یکی از رخدادهای سیاسی مهم نه تنها سده اخیر که در طول تاریخ سیاسی ایران پیش و پس از اسلام ،یکی از رویدادهای مهم به شمار می رود.هم از این روی به جا دارد که در مورد زوایای تاریک و روشن ابعاد گوناگون آن پیوسته تحقق به عمل آید .به همین سان در مورد آرأو افکار شخصیت هایی که در آن انقلاب مشروطه موثر بودند و برایش از جان و مال و هستی خویش مایه گذاشتند و چه انان که بر رویش شمشیر کشیدند و دست کم آتیش بیاره معرکه شدند و آب به آسیاب ارتجاع و استبداد قاجاری ریختند.کنش هاو واکنشهای هر دو گروه در خور مطالعه و برسی است. در این رساله کوشیده ام در مورد یکی از شخصیت های مشروطه خواه و آزاد اندیش و آزادیخواه آن روزگار بحث کنم و او را به جامعه اندیشمندان و روشنفکران سیاسی بیشتر معرفی کنم و او کسی نیست جز علی اکبر دهخدا که هم در عرصه فرهنگ ایران خویش درخشید و هم در پهنه دفاع از آرمانهای مشروطیت! اگر چه او شاید صراحت کلام او شجاعت و دلیری دوست و همرزم و همسنگرش میرزاجهانگیرخان شیرازی (صوراسرافیل) را نداشت و به اندازه سید جمال واعظ بی پروانمی نمود.لیکن سهمی غیر قابل انکار در تنویر افکار در پیروزی مشروطیت و گسترش فرهنگ اصیل ایران داشت. هر چند بعید به نظر می رسد که من توانسته باشم دین علمی خود را ادا کرده باشم و از نقش او در انقلاب مشروطه و در فرهنگ سیاسی ایرا به خوبی پرده برداری کنم اما در هر حال کوشیده ام در حد توان گوشه ای از افکار او را مورد کند و کاو قرار دهم و بعضی از ابعاد شحصیتی و اندیشگی او را که بیشتر با عالم سیاست مرتبط و مألوف است ،روشن کنم.در این رساله به دنبال اثبات این فرضیه هستم که دهخدای روشنفکر مشروطه طلب آزادی خواه و آزادی گستر را آنطور که بوده است معرفی می کنم چیزی نه کمتر و نه بیشتر-و کم و بیش بر این عقیده بوده و هستم که دهخدا را به عنوان یک فرهنگ ساز و فرهنگ نویس معرفی کردن در واقع به نوعی تقلیل شخصیت جامع الاطراف اوست و نادیده گرفتن ابعاد گوناگون قلم و قدم دهخدا که متاسفانه تاکنون بر روی هم چنین بوده است!