تحلیل مقایسه ای جایگاه طبیعت در غزلیات سعدی و اشعار فریدون مشری

طبیعت و پدیده هایش همواره الهام بخش شاعران بوده اند و آنان از دیرباز تاکنون، دربیان اندیشه ها وذهنیات خود از عناصر متعدّد طبیعی بهره جسته اند.زیبایی، تنوّع و فراوانی پدیده های طبیعت در اطراف شاعران و از جمله شاعران سرزمین ما، به اضافه قابلیت کم نظیر اجزاء ریز و درشت طبیعت برای ملموس و محسوس ساختن عواطف وافکار، استفاده از عناصر را در شعر سنتّی و معاصر ما پرشمار و تعین کننده ساخته است، به گونه ای که بسیاری از مهم ترین و کلیدی ترین مفاهیم و موضوعات انواع شعر فارسی؛ از حماسی و غنایی گرفته تا عرفانی و تعلیمی، به وسیله پدیده های گوناگون طبیعت بیان والقاء شده اند. براین اساس و با توجّه به همین اهمیّت، هدف از این پژوهش، بررسی و مقایسهانواع و چگونگی کارکرد طبیعت و عناصر آن در شعر سنتّی و معاصر فارسی، براساس غزل سعدی و اشعار فریدون مشیری، به عنوان دو نماینده نامدار شعر غنایی کهن و معاصر است. برای تحقّق این مقصود، بارزترین انواع جلوه های مستقیم یا تصویری طبیعت، به علاوه مهم-ترین کارکرد های معنایی آن ها در شعر هر دو شاعر تحلیل شده است و سپس به مهم ترین وجوه اشتراک و افتراق این دو گونه شعر از منظر موضوع پرداخته شده است تا بدین ترتیب، خواننده با مهم ترین شاخصه های شعر معاصر و سنتّی غنایی، از نظر بهره مندی از پدیده های طبیعت آشنا شود.سعدی و مشیری، هردو، به استفاده از عناصر طبیعت توجهّی ویژه دارند؛ امّا بسامد و تنوّع تجلّی این عناصر در شعر مشیری بیشتر است. گل ها و گیاهان، آسمان و اجرام آسمانی، حیوانات، آب و وابسته ها و خاک و عناصر مربوط به آن، بارزترین پدیده های طبیعی در غزل سعدیند. مشیری نیز دقیقاً به همین پدیده ها توجّه دارد؛ با این تفاوت که به آب و خاک و عناصر وابسته بدان ها بیشتر از حیوانات نظر دارد. هر دوی این شاعران، بیشتر از شگردهای بلاغی و تصویری برای بهره گیری از طبیعت تمایل دارند و کمتر، طبیعترا به خاطر خود طبیعت به خدمت گرفته اند. به این ترتیب، در غزل سعدی و شعر مشیری، طبیعت معمولاً وسیه ای برای تجسّم و ملموس ساختن ذهنیات و عواطف است که مهم ترین آن ها نیز احساسات مرتبط با عشق هستند. بارزترین شگرد ادبی – بلاغی سعدی برای کاربرد طبیعت تشبیه، استعاره مصرّحه و کنایه است؛ حال آن که مشیری بیشتر از نماد، استعاره مکنیّه یا تشخیص بهره می گیرد. او در کنار عشق، به مفاهیم سیاسی – اجتماعی از طریق کاربرد طبیعت نیز عنایتی خاص دارد. واژه های کلیدی: تصویر، سعدی، شعر معاصر، طبیعت، غزل سنتّی، فریدون مشیری