نشانه شناسی سروده هایی از شعر معاصر عربی

چکیده: «نشانه¬شناسی» علم پژوهش نظام¬های دلالت معنایی است که زبان یکی از این نظام¬هاست. نشانه رابطه¬ای ذهنی و انتزاعی میان تصور صوتی یعنی «دال» و مفهومِ آن صورت، یعنی «مدلول» است که این رابطه «دلالت» خوانده می¬شود. ما در این پژوهش برآنیم تا بر اساس نظریۀ «نشانه¬شناسی» پس از ذکر کلیات بحث در فصل اول، در فصل های بعدی، سروده¬های «کلمات سبارتاکوس الأخیرة» از أمل دنقل، «مقتطفات من خطاب نوح بعد الطوفان» از عبدالعزیز المقالح، «بعد الجلید» از خلیل حاوی، «المسیح بعد الصلب» از بدر شاکر السیاب و «الرأس و النهر» از أدونیس را بر اساس اصول و تکنیک¬های نشانه¬شناسی تحلیل کنیم و به نقد و بررسی این سروده¬ها در دو محور عمودی و افقی بپردازیم. از نشانه¬شناسی سرودۀ «کلمات سپارتاکوس الأخیرۀ» که سرشار از دلالت¬ها و معانی گوناگون است چنین استنباط می¬شود که شاعر در ورای نقاب اسپارتاکوس، تمام انسان¬هایی را که زیر یوغ ستمگران مورد ظلم واقع می¬شوند، به شورش و انقلاب و پایداری فرامی¬خواند. المقالح در سرودۀ «مقتطفات من خطاب نوح» خوانشی جدید از داستان دینی حضرت نوح (ع) ارائه می دهد و با کاربست تکنیک¬های متعدد، به ترسیم دغدغه¬های سیاسی و اجتماعی خود می پردازد. حاوی سرودۀ خود را به دو بخش تقسیم می¬نماید که بخش نخست سراسر ناامیدی و سیاهی است اما در مقابل، بخش دوم سرشار از امید به رستاخیز و زندگی دوباره است. السیاب در سرودۀ خویش با کاربست تکنیک نقاب، خود را مسیحی می¬داند که باید در راه رستاخیز ملتش جان خود را فدا نماید. شاعر در این سروده، با تعبیر از آلام و آمال مسیح، از تجربۀ معاصر خویش، پرده برمی¬دارد. أدونیس در سرودۀ «الرأس و النهر» با یادآوری حادثۀ کربلا، از شکست و مرگ امت عربی در جنگ ژوئن 1967 تعبیر می¬نماید و بر آن است تا با ایجاد رابطه میان این دو واقعه از شکست و مرگ امت عربی در تاریخ معاصر سخن گوید و با فراخوانی شخصیت امام حسین (ع) امید از دست رفته¬ را به روح هم¬وطنان و تمامی عرب ها بازگرداند. کلمات کلیدی: نشانه¬شناسی، دال، مدلول، سطح عمودی، سطح افقی، شعر معاصر عربی.