به کارگیری مدل های آمار فضایی در آشکارسازی الگوهای فضایی بارش های حدی ماهانه در استان لرستان

بارش یکی از مهمترین عناصر اقلیمی است که آگاهی از رفتار مکانی و زمانی آن می تواند نقش مهمی در برنامه ریزی های محیطی و طرح های آمایش سرزمین داشته باشد. تکنیک های آمار فضایی امکاناتی را فراهم می سازند تا از طریق آن ها بتوان الگوهای فضایی یک متغیر تصادفی مانند بارش را مورد تحلیل و مدل سازی قرار داد. در این تحقیق با هدف آشکارسازی الگوهای فضایی تعداد روز های بارش حدی ثبت شده ماهانه استان لرستان، اقدام به به کار گیری آزمون خودهمبستگی و تغییرپذیری فضایی گردید. در این راستا از داده های روزانه تعداد روزهای بارش حدی ثبت شده هر ماه، برای 16 ایستگاه سینوپتیک و باران سنجی که از سازمان هواشناسی استان لرستان و سازمان آب منطقه ای استان اخذ گردید استفاده شد. داده های مذکور پس از پردازش ها و مرتب سازی های اولیه و تکمیل نواقص آماری در یک دوره آماری 13 ساله که همه ایستگاه ها داری دوره آماری مشترک باشند، با اختصاص یک سیستم مختصات متریک وارد محیط نرم افزار سیستم های اطلاعات جغرافیایی گردید. در نهایت برای سنجش میزان الگومندی یا تشابه فضایی ماهانه پارامتر مذکور در بین ایستگاه های موردنظر از آزمون خودهمبستگی فضایی moran و شاخص ضریب تغییرات فضایی استفاده گردید. نتایج حاصل از آزمون خودهمبستگی فضایی که جهت آشکارسازی وجود یا عدم وجود تشابه فضایی معنی داری در تعداد روزهای بارش حدی ثبت شده ماهانه (به جز ماه های ژوئیه تا سپتامبر که فاقد روز بارش حدی بوددند) در ایستگاه های سینوپتیک و باران سنجی استان لرستان به کار گرفته شد، نشان داد بالاترین میزان خودهمبستگی فضایی در ماه های ژانویه، دسامبر و فوریه مشاهده می گردد که به ترتیب برابر 61/0 .61/0 و55/0 می باشد که این نکته گویای این واقعیت است که تعداد روزهای بارش حدی ایستگاه های مورد استفاده در این ماه ها دارای مشابهت فضایی معنی داری نسبت به همدیگر بوده وبه عبارت دیگر بارش این ماه ها غالبا تحت تاثیر الگوهای سینوپتیکی یکسانی به وجود آمده اند که در سرتاسر منطقه مورد مطالعه نقش نسبتا یکسانی را ایفا نموده است و نوعی همگونی و الگوی عمومی را بر فرایندهای محلی تحمیل نموده و نقش آن ها را در این ماه ها کم رنگ کرده است. همچنین مشاهده گردید که علی رغم این که بیشترین تعداد روزهای بارش حدی در ایستگاه های مورد استفاده در ماه های آوریل و می ثبت شده بود اما تعداد روزهای ثبت شده هر کدام از ایستگاه ها در این ماه ها به حدی از هم متفاوت بودند که امکان تشخیص و آشکارسازی الگو یا روند فضایی معنی داری در بین ایستگاه های مختلف امکان پذیر نبود. به عبارت دیگر تعداد روزهای دارای بارش حدی ایستگاه های مورد استفاده در این ماه ها استقلال فضایی بارزی را نسبت به هم داشتند به گونه ای که می توان گفت در ماه های فصل بهار عوامل و مختصات محلی هر ایستگاه نظیر ارتفاع جهت شیب ایستگاه میزان و درصد شیب رو به باد یا باد پناه بودن موقعیت ایستگاه و سایر اختصاصات محلی هر ایستگاه در شکل دهی بارش های حدی این ماه ها نقشی بارزتر از عوامل عمومی و یکسان ایفا کرده اند و به عبارت دیگر در ماه های فصل بهار(آوریل و می) عوامل محلی نسبت به ماه های فصل زمستان و پاییز(دسامبر ژانویه و فوریه) نقش پررنگ تری را در شکل دهی بارش های حدی ایفا نموده اند که استقلال فضایی معنی دار تعداد روزهای بارش حدی ماه های آوریل و می گویای این واقعیت است.